Thi cỗ chay ở làng Lạng

Lễ hội xuân chùa Phúc Thắng và đền Thượng làng Lạng, xã Thư Trì (Hưng Yên) nổi tiếng với hội thi cỗ chay. Du khách đến vừa lễ Phật, Thánh, vãn cảnh chùa, tham gia trò vui, vừa được chiêm ngưỡng những mâm cỗ chay độc đáo, đặc sắc, hiếm thấy.

Cho đến nay, cỗ chay làng Lạng vẫn có đủ 3 đẳng cỗ gồm: cỗ cái ( 8 món), cỗ cơm (11 món) và cỗ nước (8 món).
Cho đến nay, cỗ chay làng Lạng vẫn có đủ 3 đẳng cỗ gồm: cỗ cái ( 8 món), cỗ cơm (11 món) và cỗ nước (8 món).

Hằng năm, vào ngày mồng 6 tháng Giêng, người dân làng Lạng mở hội đấu vật, thi cỗ chay, giã bánh dày, nấu chè lam, đường cát. Những phong tục tập quán đẹp hình thành từ nghìn năm trước được gìn giữ, tái hiện.

Cỗ chay chia làm hai loại: Cỗ chay cúng Phật và cỗ chay cúng thiền sư... Thành phần đều có nguồn gốc từ gạo nếp, gạo tẻ, đậu, vừng, lạc…, tuyệt đối không dùng nguyên liệu từ động vật.

Trước kia, những người có kỹ thuật, khỏe mạnh, sạch sẽ mới được tham gia. Làng dựng 3 gian nhà gọi là nhà giáo để chế biến cỗ trong nhiều ngày, lập bàn thờ thờ quan Bộ hạ giám sát việc làm cỗ. Làng cử một người phụ trách chung, nhiều người cùng tham gia, làm suốt ngày đêm, kéo dài nửa tháng trước hội mới kịp có cỗ. Đến nay, dân làng Lạng vẫn giữ cách làm thủ công, không dùng máy móc, nhờ vậy món cỗ chay giữ nguyên hương vị cổ truyền và đáp ứng yêu cầu kỹ thuật khi chấm thi.

Ngày xưa, làng có 12 giáp, mỗi năm mỗi giáp cử ra 2 người, mỗi trai hội làm một cỗ cơm, một cỗ nước trong ngày hội. Tổng cộng có 24 cỗ cái, có 24 lần rước cỗ từ nhà trai chủ lên chùa trong ba ngày hội.

Trải qua thăng trầm lịch sử, một số quy tắc làm cỗ chay đã được giản lược, nhưng đến nay làng Lạng vẫn giữ đủ 3 đẳng cỗ: Cỗ cái (8 món), cỗ cơm (11 món) và cỗ nước (8 món). Tiêu chí chấm cỗ rất khắt khe, đòi hỏi người làm phải tỉ mỉ trong từng công đoạn. Cỗ không chỉ đẹp mắt mà còn phải ngon miệng, tức là sau khi lễ Phật, tế Thánh xong có thể dùng được, với hương vị thơm ngon.

Bằng những nguyên liệu giản dị, gần gũi của đời sống nông thôn, dưới bàn tay khéo léo của nghệ nhân, các món chay như giò, chả, nem, mọc, chân giò, cá rán, chim tần, gà quay... đều được tạo hình giống y như thật, khó phân biệt bằng mắt thường. Chỉ khi thưởng thức, người ta mới cảm nhận được vị thanh tao, tinh khiết từ bột ngũ cốc. Chính sự thanh khiết ấy, cùng ý nghĩa tâm linh đã khiến nét đẹp văn hóa này được người dân làng Lạng gìn giữ và duy trì đến nay.

Trong những năm chiến tranh, việc làm cỗ chay cúng Phật, Thánh từng bị gián đoạn. Khi đất nước hòa bình, người dân nơi đây vẫn ghi nhớ công lao của Thành hoàng làng - Đạt Mạn thiền sư. Dù khó khăn, cứ hai năm một lần vào dịp khóa hội chính, làng lại mở hội thi cỗ chay. Nét đẹp này đã trở thành thói quen trong tâm thức và đặc trưng văn hóa của làng Lạng.

MAI TÚ và THANH VÂN