Chỉ đạo sâu sát
Công tác dời chuyển tái định cư nhân dân vùng lòng hồ được Ðảng bộ và nhân dân Sơn La xác định là nhiệm vụ trọng tâm cả trước mắt và lâu dài. Trên cơ sở khảo sát, thẩm định bổ sung quy hoạch tổng thể, Sơn La đủ điều kiện đất đai, địa bàn bố trí tái định cư cho nhân dân vùng lòng hồ.
Theo cán bộ tham gia chỉ đạo việc dời chuyển tái định cư, những năm qua Sơn La tiến hành làm thử nghiệm, có tính đột phá, tìm trong thực tiễn những mô hình phù hợp để tổng kết, chỉ đạo mở rộng áp dụng trong triển khai thực hiện. Dự án tái định cư tại xã Tân Lập, huyện Mộc Châu do Ban quản lý dự án Di dân tái định cư thủy điện Sơn La tỉnh Sơn La làm chủ đầu tư, là mô hình đầu tiên thực hiện theo phương thức Nhà nước đầu tư xây dựng nhà ở, hệ thống kết cấu hạ tầng, trồng chè chất lượng cao theo quy hoạch trước khi đưa nhân dân đến ở. Dự án có tổng dự toán 209 tỷ đồng, 51 hạng mục công trình. Trong đó, đã đầu tư các dự án thành phần về sản xuất hơn 30 tỷ đồng, xây dựng cơ bản các công trình giao thông, điện, kiến trúc, thủy lợi, nước sinh hoạt gần 40 tỷ đồng, xây dựng khu dân cư 30,5 tỷ đồng, đền bù giải phóng mặt bằng 10,77 tỷ đồng, hỗ trợ 11,3 tỷ đồng...
Với cách làm nêu trên, các hộ tái định cư có ngay nhà ở, tiến hành sản xuất theo phương hướng chuẩn bị sẵn, hoặc định hướng như trồng chè tập trung, nuôi bò sữa, trồng măng hàng hóa... Mặt tích cực, đáp ứng yêu cầu thời gian dời chuyển nhân dân, kịp thời bàn giao mặt bằng công trường thi công công trình theo tiến độ. Nhân dân được tiếp cận, chuyển giao khoa học kỹ thuật, hình thành vùng cây chuyên canh, tổ hợp sản xuất chế biến tiêu thụ sản phẩm. Tuy nhiên, bên cạnh đó, thực tế bộc lộ nhiều hạn chế, bất cập. Có phần áp đặt, không phát huy được sự chủ động, năng động, sáng tạo của cơ sở, chưa huy động cao sự tham gia của các ngành, chưa thật sự dân chủ lấy ý kiến, tìm hiểu nguyện vọng của nhân dân. Cơ chế, chính sách về đền bù, hỗ trợ có điều chưa hợp lý, sát thực tế, chất lượng quy hoạch có nội dung chưa phù hợp điều kiện tự nhiên, dân trí, thực địa...
Từ mô hình tái định cư Tân Lập, Ban Thường vụ Tỉnh ủy Sơn La rút kinh nghiệm và ngày 17-9-2004 ban hành Nghị quyết số 27-NQ/TU về lãnh đạo công tác di dân tái định cư dự án thủy điện Sơn La. Một nội dung của nghị quyết là huy động tối đa sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị, thực hiện phân cấp mạnh cho cơ sở, nhân dân tái định cư và nhân dân sở tại được tham gia bàn trực tiếp vào quá trình dời chuyển tái định cư, phát huy thật sự dân chủ, bảo đảm dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân được hưởng. Nhiều cơ chế, chính sách được bổ sung, sửa đổi cho phù hợp và được đưa vào thử nghiệm tại điểm Nà Nhụng, xã Mường Chùm, huyện Mường La. Ðây là mô hình những hộ dời chuyển nơi đi và nơi đến cùng trong huyện Mường La, do UBND huyện làm chủ đầu tư dự án, Nhà nước quy hoạch đầu tư cơ sở hạ tầng, hỗ trợ nhân dân tự tháo dỡ nhà của mình chuyển đến nơi ở mới lắp dựng tại điểm dân cư theo sở thích, nguyện vọng riêng.
Cách làm này đã tạo sự đồng thuận cao của nhân dân cả nơi đi và nơi đến, thu hút sự tham gia trực tiếp, chủ động và làm rõ trách nhiệm của chính quyền, ngành, đoàn thể huyện và xã. Từ đây đã hình thành quy trình công tác dời chuyển, tiếp nhận, tái định cư và hoạt động thanh tra, kiểm tra, chế độ báo cáo, kiểm nghiệm tác dụng hiệu quả của việc giao tổng thầu xây dựng khu tái định cư. Hiện nay, phương thức Nhà nước hỗ trợ vận chuyển, san ủi nền nhà, nhân dân tự tháo dỡ nhà ở cũ, lắp dựng lại tại nơi ở mới được xem là mô hình chủ yếu, chính thức triển khai trên phạm vi toàn tỉnh Sơn La.
Tháng 5-2005, Bí thư Tỉnh ủy, Trưởng ban chỉ đạo di dân tái định cư thủy điện Sơn La Thào Xuân Sùng dẫn đầu Ðoàn công tác gồm đại diện những ngành, đoàn thể của tỉnh đến những bản có hộ dời chuyển tái định cư thuộc ba huyện Quỳnh Nhai, Thuận Châu, Mường La trực tiếp nghe, xử lý những vấn đề vướng mắc, chỉ đạo những công việc liên quan, bảo đảm tiến độ giải phóng bàn giao mặt bằng công trường. Tại đây, đoàn công tác có những kiến nghị sửa đổi, bổ sung cơ chế, chính sách trong văn bản của cấp tỉnh, bộ và Chính phủ.
Những hoạt động sâu sát, coi trọng thực tiễn của đảng bộ, chính quyền các cấp đã góp phần quan trọng làm nên thành công của chiến dịch 85 ngày đêm (từ ngày 5-10 đến 31-12-2005), dời chuyển tái định cư được 925 hộ, gấp hai lần số hộ dời chuyển của hai năm 2003-2004, đáp ứng yêu cầu khởi công, ngăn sông Ðà đợt 1, xây dựng thủy điện Sơn La. Một số mô hình có giá trị rút kinh nghiệm, đúc kết thành phương châm chỉ đạo công tác dời chuyển tái định cư như: Dời chuyển tái định cư tại chỗ trong xã của các hộ dân bản Vịa Cướn, xã Chiềng Bằng (Quỳnh Nhai) đến các bản mới trên cốt 218 m; dời chuyển tái định cư trong huyện của các hộ bản Nôm, xã Mường Trai đến bản Phiêng Bủng, xã Mường Bú (Mường La); dời chuyển tái định cư ra ngoài huyện của nhân dân bản Chiềng Yên, xã Pác Ma (Quỳnh Nhai) đến bản Hôm, xã Chiềng Cọ (thị xã Sơn La). Hình thành những loại hình, quy trình dời chuyển tái định cư nội xã, nội huyện, ngoài huyện, những điểm đến thuận lợi, khó khăn đan xen nhưng đã và đang diễn ra cơ bản suôn sẻ.
Vận hành đồng bộ
Sơn La quan tâm củng cố, kiện toàn, xây dựng bộ máy quản lý dự án di dân tái định cư thủy điện Sơn La từ tỉnh đến huyện. Năm 2005, tỉnh điều động, tăng cường 79 cán bộ lãnh đạo, chuyên môn của sở, ban, ngành cho ba huyện Thuận Châu, Quỳnh Nhai, Mường La để làm nhiệm vụ dời chuyển tái định cư. Tại cấp huyện, thành lập Ban chỉ đạo di dân tái định cư thủy điện do đồng chí Bí thư Huyện ủy làm Trưởng ban phụ trách chung, đồng chí Phó Bí thư Huyện ủy phụ trách công tác tuyên truyền vận động, thành lập các hội đồng thống kê, thẩm định, đền bù, các tiểu ban tuyên truyền, vận động, thực hiện di dân tái định cư và các tổ công tác theo chuyên ngành, lĩnh vực.
Tư tưởng chỉ đạo của tỉnh là thực hiện phân cấp mạnh cho các huyện, thị xã, để nâng cao vai trò, trách nhiệm của chủ đầu tư trong việc quản lý, giám sát và chủ động trong quá trình tổ chức, nâng cao hiệu quả đầu tư của dự án dời dân tái định cư, kịp thời giải quyết những khó khăn, vướng mắc tại cơ sở. Từ tháng 5-2005, Ban quản lý dự án di dân tái định cư thủy điện huyện, thị xã được bàn giao chuyển từ Ban quản lý dự án di dân tái định cư thủy điện tỉnh về trực thuộc UBND huyện, thị xã. Theo cán bộ Phòng Nghiệp vụ di dân Ban quản lý dự án di dân tái định cư thủy điện tỉnh Lê Hồng Ðịnh, việc thay đổi tổ chức này để cấp huyện, cơ sở tự chủ, tự chịu trách nhiệm về đầu tư, tổ chức dời chuyển tái định cư cho nhân dân. Thí dụ như ở huyện Quỳnh Nhai tại thời điểm thống kê, có 6.344 hộ, 35.843 khẩu ở 96 bản, chín xã phải dời chuyển tái định cư, dự kiến khi hoàn thành công việc dời chuyển số hộ phát sinh lên đến 8.400 hộ, chiếm hai phần ba số hộ dời chuyển tái định cư của cả tỉnh. Tuy nhiên, huyện xác định đây là cơ hội để Quỳnh Nhai sắp xếp lại dân cư, bố trí lại sản xuất, chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng CNH, HÐH nông nghiệp, nông thôn. Nghị quyết Ðại hội Ðảng bộ huyện khóa 18 vừa qua đã xác định: Công tác di dân tái định cư thủy điện Sơn La là nhiệm vụ trọng tâm bao trùm toàn khóa của đảng bộ và nhân dân các dân tộc huyện Quỳnh Nhai.
Ban quản lý dự án di dân tái định cư thủy điện tỉnh quản lý quy hoạch, tổng mức đầu tư, danh mục đầu tư, tổng hợp và cân đối kế hoạch vốn hằng năm của các huyện, thị xã, lập phương án điều chuyển và tổng tiến độ dời chuyển tái định cư trên toàn tỉnh, tổ chức giao ban với ban quản lý dự án di dân tái định cư thủy điện các huyện, thị xã và ban quản lý dự án di dân tái định cư thủy điện của các sở, ban, ngành vào ngày 15 hằng tháng.
Ðến nay, UBND tỉnh Sơn La đã ban hành hơn 40 văn bản quy định về cụ thể hóa chính sách bồi thường, dời chuyển tái định cư trên địa bàn tỉnh, quy chế làm việc của ban quản lý dự án di dân tái định cư thủy điện các cấp, quy chế hoạt động của các hội đồng đền bù, thẩm định, cơ chế quản lý, điều hành, tổ chức thực hiện dự án, lập quy hoạch chi tiết, để bảo đảm cho việc vận hành đồng bộ, thống nhất. Ban chỉ đạo di dân tái định cư thủy điện của tỉnh đã phân công trách nhiệm của từng thành viên gắn với phụ trách địa bàn cụ thể, nên công tác dời chuyển tái định cư có những chuyển biến tích cực, những khó khăn, vướng mắc tại cơ sở được giải quyết kịp thời, dứt điểm.
Những hạn chế, bất cập
Ðó là, khối lượng công việc dời chuyển lớn, tiến độ nhanh, thời gian ngắn đang là sức ép lớn đối với lực lượng làm nhiệm vụ dời chuyển tái định cư. Ðưa nhân dân đến nơi ở mới chưa phải là xong, còn rất nhiều việc phải làm để ổn định đời sống, phát triển sản xuất. Những tình huống dời chuyển khẩn cấp, khâu quy hoạch chi tiết của các dự án tiến hành chậm, đang là trở ngại cho việc triển khai xây dựng, kiến thiết các công trình hạ tầng, công trình phục vụ sản xuất, đời sống, cũng như khó khăn cho công tác thanh toán, quyết toán.
Trình độ cán bộ lập quy hoạch có những hạn chế, chất lượng quy hoạch chi tiết không ít dự án đạt thấp, thậm chí không đạt yêu cầu, phải chỉnh sửa, làm chậm tiến độ chung và chậm triển khai các dự án thành phần, là một nguyên nhân chậm giao đất sản xuất cho các hộ tại một số khu, điểm tái định cư.
Phần lớn số cán bộ, nhân viên làm công tác dời chuyển tái định cư ở cấp huyện là người mới tuyển chọn tốt nghiệp đại học, kinh nghiệm thực tế thiếu, chuyên môn chưa phù hợp ngay, phải mất thời gian đào tạo, tập huấn bổ túc. Do đó, phân cấp tăng quyền hạn cho cấp huyện, cơ sở làm chủ đầu tư những dự án là đúng hướng nhưng theo đó phải nâng cao trình độ nhiều mặt cho cán bộ trực tiếp làm công tác này.
Nhiều bất hợp lý phát sinh từ thực tế đối với cơ chế, chính sách về đền bù, hỗ trợ, đối tượng được hưởng, chia đất, làm nhà như: Bồi thường phương tiện, công cụ đánh bắt cá đến nơi ở mới không sử dụng, người là cán bộ, công chức đang làm việc, đã về hưu, người kinh doanh phi nông nghiệp, những đối tượng chính sách... phải dời chuyển tái định cư, đòi hỏi cán bộ, nhân viên có trách nhiệm tham gia xử lý phải nhiệt tình, tận tụy, hết mình, gắn bó với công việc.
Thực hiện chế độ thống kê, đền bù, hỗ trợ, triển khai đầu tư xây dựng của công tác dời chuyển tái định cư thường diễn ra nơi vùng sâu, vùng xa, dân trí thấp. Ðây là môi trường dễ xảy ra những tiêu cực đa dạng, đòi hỏi ngoài cơ chế, quy trình chặt chẽ, phải quan tâm thường xuyên hoạt động kiểm tra, giám sát, báo cáo kịp thời.
Hữu Hạnh và Mạnh Thuần
……………
Trưởng bản Phiêng Bủng tái định cư, xã Mường Bú, huyện Mường La (Sơn La) Quàng Văn Lả:
Các hộ từ bản Nôm, xã Mường Trai dời chuyển đến tái định cư tại bản Phiêng Bủng, xã Mường Bú, cùng huyện Mường La. Chuyển đến nơi ở mới gần trung tâm huyện, thị xã Sơn La, có đường giao thông đi lại thuận tiện hơn, có đủ điện, nước sinh hoạt, nhưng chất lượng nước sinh hoạt chưa được bảo đảm sạch, trong. Bà con đã làm xong nhà ở, nhưng ban quản lý dự án chưa làm xong thủ tục đền bù, thu hồi đất của chủ cũ, nên chưa bàn giao được cho các hộ đất thổ cư, đất vườn cùng cây lâu năm, hoa màu để chủ động chăm sóc, sử dụng, bảo vệ, đồng thời chưa nhận được số tiền hỗ trợ làm nhà còn lại là 70%. Ðến nay, nhân dân cũng chưa nhận được đất sản xuất, muốn sớm có đất để tự làm, có cái ăn, không ỷ lại Nhà nước. Một số hộ ở nơi cũ đầu tư thuyền, lưới đánh cá trị giá hàng triệu đồng, nhưng đến nơi ở mới không sử dụng được, đề nghị Nhà nước có chế độ hỗ trợ, hoặc mua lại điều chuyển cho nhân dân vùng khác có nhu cầu.
Giám đốc Sở Giáo dục và Ðào tạo Sơn La Cầm Thị Kiểu:
Cùng với việc ổn định đời sống cho nhân dân vùng tái định cư, việc bảo đảm có đủ trường, lớp học cho con em đồng bào các dân tộc đến nơi ở mới cũng được Tỉnh ủy và UBND các cấp trong tỉnh Sơn La hết sức quan tâm. Ngành giáo dục và đào tạo Sơn La đã áp dụng hai hình thức chính: một là, bố trí xen ghép lớp học hoặc chỉ xây dựng thêm một vài lớp bổ sung. Hình thức này phổ biến áp dụng đối với dân di dời tại chỗ từ thấp lên cao hoặc số lượng hộ gia đình di dời không nhiều, chỉ khoảng 100 hộ dân như ở bản Phiêng Bủng, huyện Mường La; bản Hôm, xã Chiềng Cọ, thị xã Sơn La... Hai là, xây trường học mới hoàn toàn đối với những khu tái định cư có số lượng hộ gia đình lớn như Tân Lập (hơn 4.000 hộ) hoặc thị trấn Phiêng Lanh mới thay cho thị trấn cũ trong vùng ngập nước lòng hồ của huyện Quỳnh Nhai... Năm 2005, Sơn La áp dụng hình thức xen ghép, còn năm 2006 này, hình thức xây dựng trường lớp mới là phổ biến. Với cách làm này, cơ bản bảo đảm đủ trường, lớp cho các cháu, bố mẹ các cháu yên tâm.
Giám đốc Sở Giao thông vận tải Sơn La Ðinh Ðức Chù:
Chức năng chính của ngành là quản lý và giám sát tiến độ thực hiện các dự án, công trình cơ sở hạ tầng gắn liền với huyết mạch giao thông tới các điểm tái định cư, bảo đảm đi lại thuận tiện và an toàn cho đồng bào các dân tộc trong tỉnh. Vì vậy, các đơn vị trong ngành chỉ nhận làm 42 km đường mới, trong đó có 32 km từ Mường Dôn đi Nậm Dôn. Sau chức năng quản lý, giám sát, một công việc rất lớn nữa của ngành giao thông tỉnh là tổ chức, bố trí phương tiện chuyên chở người, vật tư, tài sản, đồ dùng di dời cho nhân dân từ nơi ở cũ đến nơi mới. Chưa tính tổng số lượt phương tiện và số km đường bộ mà ngành đã thực hiện trong năm 2005, riêng đường thủy, toàn ngành tổ chức được hơn 400 chuyến phà qua sông. Nói qua sông, ai cũng tưởng đơn giản chỉ khoảng vài trăm mét bên này bờ sang bên kia bờ là xong. Nhưng thực tế không phải vậy. Vì vùng núi cao hiểm trở, cho nên có chỗ phải đi trên sông tới 7 km mới lên được bờ, mới có đường đón người và hàng hóa. Khó khăn là vậy, nhưng năm qua ngành giao thông tỉnh vẫn cố gắng làm tốt nhiệm vụ, bảo đảm an toàn tuyệt đối cho nhân dân.
Phó trưởng ban Quản lý dự án di dân tái định cư thủy điện Sơn La tỉnh Sơn La Lò Văn Ón:
Ðến nay, công tác dời chuyển tái định cư có cơ chế, chính sách tương đối hoàn chỉnh, đã có kinh nghiệm trong thực tiễn triển khai công việc. Những vướng mắc đã và đang được xử lý, có hướng giải quyết, tiếp tục bám sát thực tế, phát hiện những điểm chưa phù hợp để điều chỉnh, thúc đẩy hoạt động, bảo đảm tiến độ, hoàn thành nhiệm vụ. Những chỉ tiêu dời chuyển tái định cư đặt ra cho năm 2006 có cơ sở, khả thi, tuy nhiên cần sự nỗ lực phấn đấu của các cấp, ngành và nhân dân, trong đó, quan tâm hàng đầu là công tác quy hoạch chi tiết, triển khai các dự án thành phần, trình độ cán bộ và chọn giao nhà thầu.
Phó Chủ tịch Thường trực Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh Sơn La Phạm Văn Hòe:
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh Sơn La và các tổ chức thành viên có kế hoạch, tổ chức tuyên truyền, vận động sâu, rộng nhân dân về công tác di dân tái định cư thủy điện Sơn La, cụ thể hóa những nội dung nhân dân cần biết, bàn, làm và giám sát, kiểm tra như: ý nghĩa của việc xây dựng thủy điện, các quy định về bồi thường cho nhân dân ở nơi đi và nơi đến, kế hoạch, hình thức di chuyển, cách tổ chức xây dựng nhà ở, thực hiện nghiêm túc các quy định, kế hoạch di dời tái định cư, tham gia quản lý có hiệu quả các công trình, giám sát các khâu công việc bồi thường, giao đất, chế độ hỗ trợ... Thông qua hoạt động này, mặt trận và các tổ chức thành viên rút ra nhiều bài học kinh nghiệm cho công tác vận động nhân dân, đồng thời có những kiến nghị từ thực tế với cơ quan chức năng để bảo vệ, ổn định đời sống nhân dân như: Triển khai sớm các công trình đường giao thông, hệ thống cấp nước sinh hoạt, hướng dẫn nhân dân xây dựng công trình phụ, không nên bố trí nhà ở của dân quá gần nhau ảnh hưởng sinh hoạt, tăng gia sản xuất.
Ông Lại Ðức Vũ, bản Hôm tái định cư, xã Chiềng Cọ, thị xã Sơn La:
Năm nay tôi đã ở tuổi 86, dời chuyển từ bản Chiềng Yên, xã Pác Ma, huyện Quỳnh Nhai, đến đây tái định cư. Ðược cấp nhà xây trụ cốt thép, mái ngói, có điện, nước đủ, đường giao thông thuận tiện. Tuy ở nơi cũ ổn định, nhưng giao thông đi lại khó khăn, thuộc vùng sâu xa, cách sông, nên các cháu ít đi học, hầu như không học đến cấp trung học. Sống ở đây cũng thoải mái, gia đình các con cũng được cấp nhà quây quần chung quanh, được ngôi nhà thế này cũng là mơ ước rồi.