Hiện nay, định hướng xây dựng và phát triển vùng trồng cây ăn quả đang trở thành một trụ cột quan trọng trong chiến lược phát triển nông nghiệp bền vững của tỉnh.
Ngay từ năm 2015, Ban Thường vụ Tỉnh ủy đã xác định trồng cây ăn quả trên đất dốc là khâu đột phá trong kinh tế nông, lâm nghiệp, vừa nâng cao giá trị sản xuất, vừa tạo sinh kế cho nông dân, giảm dần diện tích trồng cây lương thực hiệu quả thấp.
Các nghị quyết chuyên đề từ hỗ trợ hợp tác xã, cải tạo vườn tạp, đến phát triển công nghiệp chế biến nông sản của Sơn La đều bám sát định hướng này. Đến nay, tỉnh đã rà soát, đăng ký, chuyển đổi, trồng mới diện tích từ đất dốc canh tác cây lương thực, các loại cây công nghiệp hiệu quả thấp chuyển đổi sang trồng cây ăn quả và cây sơn tra đạt hơn 85.000 ha, so với năm 2016 diện tích tăng 219%, sản lượng tăng 332%. Sơn La đã có 59 sản phẩm OCOP được sản xuất, chế biến từ quả và xuất khẩu ra nước ngoài.
Toàn tỉnh có 560 nhà máy, cơ sở chế biến nông sản, trong đó có 17 nhà máy… Tuy đạt nhiều kết quả tích cực, song vùng trồng cây ăn quả của tỉnh vẫn đứng trước không ít khó khăn, như chất lượng nguyên liệu chưa đồng đều, sản xuất manh mún, liên kết chuỗi còn lỏng lẻo. Tỷ lệ nông sản đưa vào chế biến còn thấp, mới đạt dưới 10%, phần lớn vẫn tiêu thụ tươi, phụ thuộc vào thương lái.
Ngoài ra, công nghệ bảo quản, chế biến sâu chưa tương xứng; hạ tầng logistics, kho lạnh, giao thông kết nối còn hạn chế. Việc áp dụng khoa học-công nghệ, cơ giới hóa trong canh tác, thu hoạch vẫn chưa phổ biến, dẫn đến năng suất và chất lượng sản phẩm chưa ổn định. Tình trạng “được mùa, rớt giá” vẫn xảy ra ở một số loại quả do chưa làm tốt công tác dự báo thị trường, quy hoạch vùng nguyên liệu còn thiếu đồng bộ…
Trước những khó khăn trên, Sơn La đang tập trung triển khai nhiều giải pháp mang tính chiến lược để xây dựng vùng trồng cây ăn quả theo hướng tập trung, bền vững, ứng dụng công nghệ cao, gắn với công nghiệp chế biến và thị trường tiêu thụ; đang tập trung quy hoạch vùng chuyên canh, gắn với công nghiệp chế biến.
Theo đó, đến hết năm 2025 sẽ hình thành 10 vùng cây ăn quả ứng dụng công nghệ cao, gồm: Xoài, nhãn, mận, na và cây có múi… Các vùng này sẽ được đầu tư hạ tầng, áp dụng đồng bộ quy trình VietGAP, GlobalGAP, tiến tới nông nghiệp hữu cơ, tạo nguyên liệu ổn định cho các nhà máy chế biến. Ông Vũ Tiến Đĩnh, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường cho biết: Tỉnh đang tiếp tục rà soát quy hoạch các khu, cụm công nghiệp tại xã Mai Sơn, Vân Hồ và các xã khác, ưu tiên bố trí quỹ đất cho các dự án chế biến, bảo quản, đóng gói nông sản, từng bước giảm tình trạng “dư thừa nguyên liệu mùa vụ”.
Sơn La quan tâm đưa vào sản xuất các giống cây ăn quả rải vụ, trái vụ như xoài, nhãn, cam, mận, dứa… bảo đảm cung ứng quanh năm, tránh dồn ứ vào chính vụ. Mục tiêu đến hết 2025, diện tích cây ăn quả rải vụ đạt 8.000 ha, sản lượng khoảng 85.000 tấn. Tỉnh cũng đang tập trung chuyển mạnh từ mô hình “chuỗi cung ứng” sang “chuỗi giá trị ngành hàng”; trong đó liên kết nhà nông-doanh nghiệp được coi là nòng cốt. Các hợp tác xã, doanh nghiệp đóng vai trò trung gian tổ chức sản xuất theo hợp đồng, gắn kết với hệ thống phân phối trong và ngoài nước.
Tỉnh đặt mục tiêu đến hết năm 2025 sẽ quản lý sản xuất theo mã số vùng trồng khoảng 15.000 ha cây ăn quả, đủ điều kiện xuất khẩu sang các thị trường khó tính như Mỹ, EU, Australia, Nhật Bản, Trung Quốc… đồng thời, tiếp tục xây dựng, bảo hộ thương hiệu, chỉ dẫn địa lý cho các loại quả đặc sản như nhãn Sông Mã, xoài Yên Châu, mận hậu Mộc Châu, cam Phù Yên; tập trung đẩy mạnh công nghiệp chế biến và logistics; phát triển mô hình nông nghiệp sinh thái, hữu cơ, kết hợp du lịch; đào tạo nhân lực, tăng cường khoa học công nghệ…
Với tầm nhìn đến năm 2030, Sơn La đặt mục tiêu xây dựng các vùng nguyên liệu cây ăn quả bền vững, quy mô lớn, sản lượng hàng triệu tấn, trở thành trung tâm chế biến, xuất khẩu rau quả hàng đầu cả nước. Các sản phẩm chủ lực như xoài, nhãn, mận, chanh leo, dứa, cây có múi sẽ tiếp tục được đầu tư đồng bộ từ sản xuất đến chế biến và tiêu thụ. Theo đó, tỉnh xác định rõ phải luôn gắn chặt với quan điểm “Phát triển bền vững, hài hòa lợi ích kinh tế với bảo vệ môi trường, nâng cao đời sống người dân, góp phần xây dựng nông thôn mới và bảo đảm an ninh biên giới”.