Giữa những năm tháng khốc liệt nhất của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Đoàn Văn công Giải phóng (thuộc Ban Tuyên huấn Trung ương Cục miền nam) ra đời.

Dù chỉ hoạt động gần 15 năm kể từ khi thành lập (năm 1961), Đoàn Văn công Giải phóng đã hoàn thành xuất sắc sứ mệnh của mình góp phần quan trọng trong chiến thắng vinh quang của dân tộc, là minh chứng tiêu biểu cho sự phát triển của nền văn hóa nghệ thuật cách mạng miền nam và nghệ thuật giai đoạn hiện nay.

Bằng bản lĩnh kiên cường, nhiệt huyết, không ngại gian khổ, hy sinh, Đoàn Văn công Giải phóng nhanh chóng phát triển, thu hút được nhiều thanh, thiếu niên ưu tú, có năng khiếu văn nghệ. “Vượt qua khói bom và hát trong lửa đạn'" đội ngũ Đoàn Văn công Giải phóng vừa là nghệ sĩ, vừa là chiến sĩ; sẵn sàng chiến đấu, sẵn sàng hy sinh, cống hiến hết mình.

Nhiều người đã ngã xuống gửi lại tuổi thanh xuân trên các chặng đường chống Mỹ nhưng tiếng hát, lời thơ, điệu múa của người chiến sĩ văn công giải phóng vẫn vang vọng mãi trong lòng những thế hệ tiếp nối.

Lịch sử của Đoàn đã ghi dấu ấn đậm nét của các nhạc sĩ, nghệ sĩ như: Phạm Minh Tuấn, Vĩnh Bảo, Thế Hải, Trần Mùi, Phan Thao, Lư Nhất Vũ, Hồ Bông, Thanh Trúc, Phan Miêng, Hoài Mai, Hoàng Việt, Thanh Nha, Mười Đờn, Thanh Hiền, Phạm Ngọc Truyền, Ngọc Cung, Ngô Y Linh, Thái Ly, Tô Lan Phương, Minh Nguyệt, Phi Yến…

Từ thực tiễn chiến trường sôi động, những tác phẩm đầu tiên của “nền văn nghệ sinh ra từ trong máu lửa" đã ra đời như bài hát "Qua sông", “Bài ca người nữ tự vệ Sài Gòn”, “Câu hát Bông Sen”, “Người sống mãi trong lòng miền nam”, “Đâu có giặc là ta cứ đi"...

Đặc biệt tác phẩm “Nghệ thuật tuổi thơ” với sự tham gia của các diễn viên rối trong Đoàn Văn công Giải phóng đã đoạt Giải Bông sen vàng Liên hoan phim lần thứ I (1970), Giải Apsara vàng Liên hoan phim Quốc tế tại Phnom Pênh (1968). Bên cạnh đó còn có nhiều ca khúc, cải lương, kịch ngắn.. được Giải thưởng Văn hóa văn nghệ Nguyễn Đình Chiểu-một giải thưởng cao quý của nền văn nghệ kháng chiến miền nam.

Sau ngày thống nhất đất nước, những hạt giống nghệ thuật do Đoàn Văn công Giải phóng gieo trồng tiếp tục phát triển mạnh mẽ, trở thành nền tảng vững chắc cho sự hình thành và lớn mạnh của các đơn vị nghệ thuật lớn của Thành phố Hồ Chí Minh như: Nhà hát Ca múa nhạc dân tộc Bông Sen, Nhà hát Cải lương Trần Hữu Trang, Nhà hát Kịch Thành phố.

Các đơn vị không chỉ kế thừa tinh thần nghệ thuật cách mạng mà còn tiếp tục sáng tạo, mang hơi thở của thời đại mới vào từng tác phẩm, góp phần đưa nền nghệ thuật nước nhà phát triển lên một tầm cao mới.

Nội dung cuốn sách “Đoàn Văn công Giải phóng R- Một dấu ấn lịch sử” (do Sở Văn hóa và Thể thao Thành phố tổ chức biên soạn) gồm ba phần: Vai sát vai chung một bóng cờ (Bối cảnh và lịch sử hình thành Đoàn Văn công Giải phóng R); Chân dung tài hoa ngược dòng thác lũ (Hồi ký của các văn nghệ sĩ thuộc Đoàn Văn công Giải phóng R) và Duyên này thì giữ vật này của chung (Bao gồm 50 ca khúc cách mạng ra đời trong thời kỳ này và Những lá thư từ tuyến đầu Tổ quốc).

Theo Nghệ sĩ Nhân dân Nguyễn Thị Thanh Thúy, Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao thành phố, cuốn sách không chỉ là một công trình tư liệu quý giá mà còn truyền tải những giá trị sâu sắc về lòng yêu nước, tinh thần hy sinh và đam mê nghệ thuật của những con người đã biến lời ca tiếng hát, điệu múa thành vũ khí sắc bén trên mặt trận tư tưởng.

Trong khuôn khổ chương trình, ban tổ chức thực hiện triển lãm chuyên đề “Đoàn Văn công Giải phóng R-Một dấu ấn lịch sử". Triển lãm giới thiệu 110 tư liệu, hình ảnh quý về hoạt động của Đoàn Văn công Giải phóng R. Nội dung gồm ba phần: Chủ tịch Hồ Chí Minh với văn hóa, nghệ thuật; Vai sát vai chung một bóng cờ và Chân dung tài hoa ngược dòng thác lũ.

Bên cạnh khu vực trưng bày tư liệu-hình ảnh, triển lãm còn tái hiện sống động không gian sinh hoạt của các nghệ sĩ ở chiến khu R, thông qua các tiểu cảnh như: đường hầm dã chiến, nhà lá trung quân, máy may quân trang và cờ giải phóng, khoai mì buổi sáng...

LINH BẢO