Trong những người đó, có hai người bạn của tôi. Họ ngã xuống khi tuổi đời còn rất trẻ, để lại sau lưng những trang nhật ký chưa viết hết, một tấm ảnh dính máu, và một mối tình thầm lặng.
Bạn Vũ Quang Long và bạn Hoàng Thượng Lân, học cùng lớp với tôi khóa Trung cấp 7 năm (1960-1967) của Trường Mỹ thuật Hà Nội (nay là Đại học Mỹ thuật Việt Nam). Khóa học của chúng tôi toàn thiếu niên, chỉ từ 12 đến 13, 14 tuổi. Chúng tôi đều là những thiếu niên quàng khăn đỏ, được học tập theo mô hình hệ 7 năm của Liên Xô. Chúng tôi học tập trung, ăn ngủ trong trường, sáng học vẽ, chiều học văn hóa, buổi tối cùng nhau ôn bài. Tối thứ bảy và chủ nhật được về thăm gia đình. Đến tối chủ nhật là phải trở lại trường để sáng sớm thứ hai tập hợp, điểm danh, chào cờ và vào lớp học.
Lớp học có đầy đủ mọi thành phần. Được tuyển thi ở tất cả các vùng miền theo đúng chính sách của Nhà nước. Từ học sinh có gia đình ở Hà Nội đến các bạn ở các tỉnh nông thôn, miền núi, và các bạn miền nam tập kết.
Tôi nhớ như in cứ mỗi sáng thứ hai xếp hàng điểm danh thế nào bạn Hoàng Thượng Lân cũng có quà cho tôi, lúc cái bánh, lúc viên kẹo, lúc bức ảnh diễn viên Liên Xô, lúc con tem, v.v. Tôi mới 13 tuổi rất hồn nhiên nhận quà của bạn chẳng nghĩ gì.
Bỗng một hôm mấy bạn Long, Biết, Cẩn, Vinh gọi tôi khẩn cấp ra ngay, đến sau hiên nhà gần vườn chuối của trường có việc rất quan trọng.
- Hiền, mày ra ngay bọn tao cho mày xem một tin bí mật động trời.
Không hiểu chuyện quan trọng gì, lập tức chạy ra ngay vườn chuối. Đến nơi thấy mấy bạn đang chụm đầu vào nhau chăm chú xem một quyển sổ nhỏ, thì thào vô cùng căng thẳng và nghiêm trọng.
Thấy tôi ra đến nơi các bạn ngưng phắt đưa tôi quyển sổ, nghiêm giọng nói:
- Mày xem đi, xem thằng Lân viết gì về mày đây này.
Tôi vội cầm quyển sổ, đọc được một ít, vội quăng trả quyển sổ, tôi khóc ầm lên:
- Tao không chịu đâu, tao sợ lắm hu... hu... tao không chịu đâu...
Đó là quyển nhật ký của bạn Hoàng Thượng Lân, trong đó bạn viết bạn thầm yêu tôi.
Tôi mới 13 tuổi. Thời đó tuổi 13 thật sự là cả ngố, không bao giờ dám nói đến chữ yêu... Dù đã đọc không biết bao nhiêu là sách rồi.
Từ đấy cứ nhìn thấy bạn Lân là tôi lỉnh ngay ra chỗ khác, ngượng ngùng lắm không dám nhìn mặt.
Thế rồi thời gian học trôi đi nhanh, chiến tranh bùng nổ, lớp tôi bạn Hoàng Thượng Lân và bạn Vũ Long xung phong đi bộ đội. Từ đấy không biết tin gì về hai bạn nữa.
Rồi tôi ra trường, long đong một hồi, cuối cùng bác Mộ Thanh xin cho tôi về làm báo ở tờ Tạp chí Thanh Niên của Trung ương Đoàn.
Tôi thích làm báo, làm minh họa và cải tiến tờ báo trong cách trình bày, rồi tập hợp đủ văn, thơ, nhạc, họa, ảnh, kể cả ảnh từ chiến trường gửi về.
Tờ tạp chí khi đó vô cùng phong phú sôi động. Tôi liên tiếp nhận được thư của các anh bộ đội, các anh chị thanh niên xung phong từ chiến trường gửi ra khen ngợi. Khi đó hăng say nhiệt huyết lắm.
Bỗng một hôm đang ngồi làm việc ở tòa soạn thấy một bóng người cao lớn đi vào gọi tôi một tiếng - Hiền!
Ngẩng đầu lên nhìn, Hoàng Thượng Lân đứng ngay trước bàn làm việc của tôi cúi xuống nhìn tôi hỏi: Hiền có nhận ra mình không?
Tôi kêu “Ối” một tiếng, nhìn anh bộ đội cao lớn sừng sững đứng trước mặt không tin vào mắt mình. Chưa kịp nói thì bạn đã lên tiếng: “Mình Hoàng Thượng Lân đây, bạn còn sợ mình không?”.
Tôi nói: “Không sợ nữa, nhưng tại sao bạn biết Hiền làm việc ở đây?
Bạn kể rằng vẫn đều đặn đọc tạp chí, theo dõi tranh và minh họa của tôi; chương trình thì ngày càng phong phú, các chiến sĩ trong đơn vị rất thích. Lần này được nghỉ phép ít ngày, việc đầu tiên là bạn tìm đến gặp tôi. Rồi bạn chìa bàn tay ra cho tôi xem - ngón cái đã bị đạn bắn cụt. Bạn bảo, không cầm súng được nữa nên được chuyển về làm báo Quân đội. Tranh thủ về thăm nhà ít hôm, bạn ghé qua thăm tôi một lát, rồi lại chuẩn bị vào chiến trường B.
Đó là lần đầu tiên sau bao nhiêu năm và cũng là lần cuối cùng tôi gặp lại Hoàng Thượng Lân. Một lần duy nhất.
Bạn quay vào chiến trường và ngày 24/10/1971, hy sinh ngay trong lần đi đó.
Bạn ra đi và đã có tập sách viết về bạn của nhà thơ Đặng Vương Hưng: “Tài hoa ra trận”.
Còn bạn Vũ Quang Long - dù là con trai một trong gia đình -vẫn tình nguyện đi bộ đội, lặng lẽ như cách bạn sống. Đã vào B thì gần như biệt tăm. Bao lần tôi cố gắng dò hỏi tin tức cũng chỉ nhận lại im lặng. Thật sự là bặt vô âm tín.
Một mùa hè, khi đang nghỉ cùng gia đình trên đồi Non Tứa, tôi bỗng thấy lòng buồn đến lạ. Nỗi buồn dâng lên từng đợt, không sao gạt đi nổi. Không rõ vì đâu, chỉ biết tôi nhớ bạn da diết, nhớ đến nghẹn lòng.
Tôi lấy giấy bút ra viết thư cho bạn - viết như một cách để dỗ lòng mình. Trong thư, tôi chỉ nói rằng tôi bỗng thấy buồn vô hạn, không thể không viết cho bạn, dù biết thư ấy chẳng biết gửi đi đâu, và cũng chẳng ai biết bạn giờ đang ở nơi nào giữa cuộc chiến mù mịt ấy...
Tôi gấp thư lại, đề ngày tháng rồi cất vào ngăn bàn. Thư không có địa chỉ người nhận. Chỉ có nỗi nhớ là thật.
Vài tuần sau, một buổi chiều oi ả ở nhà 6 Hạ Hồi, có tiếng gõ cửa. Ra mở, tôi chết lặng: Vũ Long đứng đó. Bạn gầy gò, xạm nắng, một bên tay buông thõng. Nhìn thấy tôi, bạn cười - nụ cười rất Long - dịu dàng, kiệm lời và đầy ánh sáng.
Bạn nói vừa được chuyển ra bắc an dưỡng sau trận đánh lớn. Hai đứa ngồi xuống, không biết bắt đầu từ đâu. Tôi không dám hỏi gì về vết thương - sợ làm bạn buồn - nhưng chính bạn đã kể: trong trận đánh đó, bạn bị thương rất nặng, máu chảy đẫm áo, ngất đi giữa chiến hào. Một đồng đội - cũng bị thương - đã cõng bạn rời trận địa. Cả tiểu đội hôm ấy hy sinh hết.
Rồi bạn lặng lẽ rút từ túi áo ngực ra một tấm ảnh của tôi - tấm ảnh tôi mặc áo ca-rô có túi trước ngực kiểu cao bồi Maskova. Tấm ảnh dính máu đã khô.
Bạn nói, giọng thì thầm: “Lúc bị thương, ảnh ở ngay ngực. Máu mình thấm vào. Xin lỗi, đã làm ảnh bị bẩn...”.
Tôi không thể nói gì. Chỉ lặng đi. Trái tim như có ai bóp nghẹn.
Rồi bạn kể, bạn bị thương đúng ngày tôi viết thư. Tôi giật mình kinh hoàng. Lá thư tôi viết trong một chiều không lý do, chỉ vì nỗi buồn trào lên... lại chính là ngày bạn nằm giữa lằn ranh sống chết.
Thật sự, có những sợi dây vô hình giữa những người từng thân thiết, dù không nhìn thấy, vẫn luôn tồn tại.
Mấy hôm sau tôi sang nhà Long ở phố Nhà Thờ thăm bạn, tay ôm mấy bông hoa đợi dưới cổng. Người nhà Long ra nói vết thương tái phát, đạn vẫn trong người chưa thể mổ để gắp ra, Long đã được đưa đi bệnh viện ngay. Nhưng Long đã không qua khỏi, Long đã mất ngay sau đó.
Hai người bạn học cùng lớp từ thuở thiếu thời, không tưởng tượng được tình cảm các bạn đã dành cho tôi.
Hai người bạn, hai chiến sĩ, những “tài hoa ra trận”. Các bạn đã đóng góp xương máu cho đất nước này. Các bạn mãi mãi tuổi 20, luôn trẻ, đẹp như những thiên thần, tinh khiết, trong ngần, trong lòng tôi và trong lòng những người dân Việt Nam...