Đó chính là tâm nguyện lớn lao mà nhạc sĩ Phạm Tuyên cùng gia đình muốn gửi gắm trong lá thư ngỏ chuyển tới Báo Nhân Dân khi quyết định trao tặng tác phẩm quan trọng bậc nhất trong sự nghiệp sáng tác đồ sộ của ông, với mong muốn “dưới sự quản lý của tờ báo, bài hát sẽ tiếp tục được gìn giữ, phát huy giá trị”.
1. Đêm 28/4/1975, nghe bản tin thông báo chiến công của phi công Nguyễn Thành Trung cùng các đồng đội dùng máy bay A37 tập kích sân bay Tân Sơn Nhất trên Đài Tiếng nói Việt Nam, linh cảm về thời khắc giải phóng đã tới rất gần khiến nhạc sĩ Phạm Tuyên bồi hồi xúc động. Những giai điệu và ca từ của ca khúc Như có Bác trong ngày đại thắng được ông nhanh chóng hoàn thành chỉ trong hai tiếng đồng hồ, bằng nét bút chì nguệch ngoạc trên mẩu giấy nhỏ, dưới ngọn đèn chỉ đủ chiếu sáng phần đầu cầu thang khu nhà lắp ghép A5 Khương Thượng vì không muốn làm ảnh hưởng tới giấc ngủ của vợ con.
Hai ngày sau đó, tin vui toàn thắng bay về. Ca khúc gấp rút được dàn dựng và thu thanh để kịp phát sóng ngay sau bản tin chiến thắng. Chưa có bài hát nào lên sóng thần tốc đến vậy. Và cũng chưa có bài hát nào mà tất cả ê-kíp có mặt trong phòng thu M ở 58 Quán Sứ đều rưng rưng nước mắt vì hạnh phúc dâng trào đến vậy. Đúng 17 giờ 30 phút ngày 30/4/1975, cả dân tộc reo vui khi non sông đã liền một dải, hàng chục triệu con dân đất Việt nghẹn ngào lẩm nhẩm hát theo điệp khúc “Việt Nam - Hồ Chí Minh”, khi hệ thống loa phóng thanh nâng bước bài ca đến với từng ngõ phố, ngôi làng.
Bản tin chiến thắng được phát lại liên tục sau đó, ca khúc vì thế cũng liên tục trở lại với tần suất dày đặc. Một bài hát hiếm hoi với phần lời vỏn vẹn 60 từ, trong đó điệp khúc ngắn ngủi chỉ 5 từ được nhắc đi nhắc lại tới 4 lần. Một bài hát hiếm hoi có phần giai điệu vô cùng đơn giản nên dễ nghe, dễ cảm, dễ nhớ và nhờ đó… dễ hát theo.
Nhạc sĩ Phạm Tuyên từng có lần chia sẻ, “thời gian để tôi hoàn thành ca khúc là hai tiếng cộng với cả cuộc đời mình”. Lời bài ca là tình cảm, là tiếng lòng cất lên từ hàng triệu trái tim người con đất Việt. “Khi trái tim mình đập cùng một nhịp với tất cả mọi người, đó là khi chính mình được nhận lại những nhịp cộng hưởng”, ông bảo. Nhờ sự cộng hưởng quý giá đó, tác phẩm dù giản dị về cả khúc thức âm nhạc lẫn ca từ nhưng vẫn có sức sống đặc biệt lâu bền.
Có lẽ đó cũng chính là lý do khiến Như có Bác trong ngày đại thắng trở thành ca khúc đầu tiên và duy nhất được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Lao động hạng III cho tác giả vào năm 1985, vì đã có thành tích xuất sắc trong việc sáng tác bài hát góp phần cổ vũ kịp thời cho ngày giải phóng miền nam thống nhất Tổ quốc.
Phạm Tuyên kể, năm 1979, ông đã nghe ca khúc này ở rất nhiều nơi trên đất Nhật, bằng tiếng Nhật. Bạn bè xứ sở hoa anh đào giải thích, “chúng tôi chọn hát, bởi ca khúc này không chỉ ca ngợi chiến thắng lịch sử của các bạn mà còn là biểu tượng cho một Việt Nam thời đại Hồ Chí Minh”.
Điều thú vị là hầu hết hoạt động giao lưu văn hóa trong và ngoài nước đều không thể thiếu vắng ca khúc này, phần đa thường vang lên khi chương trình chuẩn bị kết thúc. Trên những “chảo lửa” Thiên Trường (Nam Định cũ), Vinh (Nghệ An), Tự Do (Huế)..., người hâm mộ bóng đá còn sáng tạo đủ loại dị bản, khi biến phần điệp khúc của bản hòa ca này thành “liều doping tinh thần” kích thích sức chiến đấu cho đội nhà. Và phải có mặt trên các đấu trường thể thao khu vực mới cảm nhận được sức mạnh gắn kết đám đông của bài hát, khi cả nghìn vạn người khản giọng bắt nhịp cổ vũ với tinh thần “màu cờ sắc áo”. Có thể nói, ở bất cứ nơi đâu khi tinh thần dân tộc dâng cao, ở nơi đó người ta đều xúc động bật lên những ca từ ngập tràn cảm xúc tự hào của Như có Bác trong ngày đại thắng.
2. Hơn chục năm về trước, bình thản trước những luồng dư luận đa chiều liên quan đến quy trình xét tặng một giải thưởng danh giá, người nhạc sĩ tài hoa từng chia sẻ với tôi “điều quan trọng nhất với một nhạc sĩ sáng tác là ca khúc ấy có được công chúng đón nhận không? Neo được trong trí nhớ khán giả và có sức sống trường tồn bất chấp quá trình đào thải khắc nghiệt của thời gian là thước đo chính xác nhất sự thành công và giá trị của tác phẩm”.
Và điều quý giá ấy thì ông luôn có thừa. Bởi tình yêu lớn lao mà số đông khán giả luôn dành cho ông, bởi phần không nhỏ trong kho tàng đồ sộ 700 tác phẩm làm nên tên tuổi Phạm Tuyên vẫn đã - đang và sẽ tiếp tục được nhiều thế hệ thuộc nằm lòng. Từ Hà Nội những đêm không ngủ, Từ một ngã tư đường phố đến Gửi nắng cho em, Con kênh ta đào. Từ Tiến lên đoàn viên, Đêm trên Cha Lo, Đảng đã cho ta cả một mùa xuân đến Màu cờ tôi yêu, Thành phố 10 mùa hoa...
Không thể không nhắc tới gia tài ca khúc dành riêng cho tuổi thơ như Trường cháu là trường mầm non, Chiếc đèn ông sao hay Cánh én tuổi thơ… Và cả lá thư của một cựu chiến binh mà Phạm Tuyên luôn thấy lòng rưng rưng khi đọc lại, “thời chống Mỹ, Chiếc gậy Trường Sơn đã trở thành nguồn cảm xúc động viên, thúc giục, nâng bước tôi trên suốt dọc đường hành quân”.
Cũng trong câu chuyện vui bên lề, ông từng kể tôi nghe về một chuyến đi dọc sông Hương, khi Trưởng ban tổ chức cứ đề nghị được giới thiệu nhạc sĩ Phạm Tuyên kèm theo đủ thứ danh xưng đao to búa lớn. Nói mãi mà không được ông đồng ý, thuyền ra tới giữa sông, vị ấy giản dị thông báo, “hôm nay, chúng ta vinh dự được đón một nhạc sĩ của nhân dân”. “Có lời khen tặng nào đáng tự hào hơn thế không?” - ông cười hạnh phúc.
3. Năm 2025 có thể được coi là một dấu mốc đặc biệt trong cuộc đời của nhạc sĩ Phạm Tuyên, khi “cây đại thụ âm nhạc có rất nhiều cành, nhiều nhánh mà nhánh nào cũng vạm vỡ và sum suê” (như nhận định của nhà thơ Trần Đăng Khoa) đã tròn 95 tuổi đời và 75 tuổi Đảng. Và ca khúc Như có Bác trong ngày đại thắng cũng vừa tròn tuổi 50.
Thay mặt gia đình nhạc sĩ Phạm Tuyên, con gái út của ông - nhà báo Phạm Hồng Tuyến chia sẻ thêm về lý do gửi tặng ca khúc cho Báo Nhân Dân. “Cha tôi đã manh nha ý tưởng này từ thời điểm Tiến quân ca được gia đình nhạc sĩ Văn Cao hiến tặng cho đất nước vào cuối năm 2016. Nhưng mong muốn này chỉ trở nên đặc biệt thôi thúc sau khi gia đình nhận được khá nhiều lời xin phép sử dụng tác phẩm để quay MV giáo dục lòng yêu nước cho học sinh - sinh viên dịp 30/4 vừa rồi. Nghĩ nhu cầu khai thác ca khúc (phi lợi nhuận) của người dân sẽ nhiều hơn, khi đất nước đang tưng bừng kỷ niệm nhiều ngày lễ lớn. Không lẽ cứ để họ phải vất vả xin phép tác giả, tôi quyết định hiện thực hóa ý tưởng trước đây với bố. Sức khỏe ông đã yếu nhiều, giờ nói chuyện cũng phải rất hạn chế nhưng tôi biết ông vui lắm. Lâu rồi tôi mới nhìn thấy nụ cười tươi đến thế trên gương mặt bố, khi ông run run ghi lời đề tặng Báo Nhân Dân và ký tên dưới bản nhạc viết tay”.
Suốt cuộc đời mình, nhạc sĩ Phạm Tuyên luôn coi Nhân Dân là tờ báo có vị thế hàng đầu “trong sự nghiệp báo chí cách mạng cũng như trong việc lan tỏa các giá trị văn hóa - nghệ thuật phục vụ nhân dân và Tổ quốc”. Nhạc và lời của những tác phẩm được yêu thích nhất của ông: Từ làng Sen, Hà Nội - Điện Biên Phủ, Như có Bác trong ngày đại thắng, Chiến đấu vì độc lập tự do…đều được tờ báo trang trọng in lần đầu, trên những ấn phẩm đặc biệt gắn với những dấu mốc thời gian không thể nào quên.
“Lịch sử dường như đã chọn ông, để bài hát này ra đời. Rất mong tờ báo hiện thực hóa tâm nguyện của nhạc sĩ và gia đình, để tác phẩm góp phần đắp bồi tinh thần yêu nước, niềm tự hào dân tộc cho các thế hệ hôm nay và mai sau” - nhà báo Phạm Hồng Tuyến nhắn nhủ, nụ cười hạnh phúc nở trên môi.