Đó là các sự kiện kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025), 65 năm thành lập Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam (20/12/1960-20/12/2025), 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (30/4/1975-30/4/2025) - những ngày lễ trọng đại mà ở góc độ chuyên môn, trách nhiệm và tình cảm đối với lịch sử, cũng như với các thế hệ làm báo đi trước, Bảo tàng Báo chí Việt Nam không thể không hành động. Thậm chí, phải nỗ lực làm được nhiều việc có ý nghĩa hơn ở chính “thời điểm vàng” này!

Chúng tôi đùa với nhau, động viên nhau dành nhiều thời gian, tâm huyết hơn, trước những đầu việc vạch ra thường là quá sức mình: “Chúng ta chỉ có mỗi lần này để được chứng kiến 100 năm báo chí cách mạng thôi, không có lần nào nữa đâu! Nên được tham gia làm gì để chào mừng ngày này, đó cũng là vinh dự!”.

Phải nói rằng, tuy chỉ mới ra đời được 5 năm, nhưng Bảo tàng đã hết sức tích cực thực hiện các nhiệm vụ được giao, đồng thời chủ động tham gia, khai thác một số hoạt động tri ân, giáo dục truyền thống, cũng như hướng tới phục vụ lưu trữ, nghiên cứu di sản báo chí về lâu dài. Đơn cử, việc làm phim về lịch sử báo chí và về một số nhà báo có đóng góp đối với lịch sử báo chí cách mạng của đất nước, nếu có đủ tư liệu và hình ảnh cho phép.

Thời điểm ấy, Bảo tàng đã sản xuất được một số bộ phim tài liệu quan trọng phục vụ trưng bày cố định, cũng vừa dũng cảm làm một số phim “độc quyền” như phim Báo Giải Phóng - tờ báo trên tuyến lửa; Thái Duy - Sống và Viết (đều là những phim “chỉ Bảo tàng mới có” vì tư liệu, hình ảnh phần lớn đều thuộc sở hữu của Bảo tàng). Kịch bản, lời bình cũng tự lo liệu, biên tập. Khó nhất là khâu dựng phim và hậu kỳ, đành phải đi thuê ngoài.

Mong ước, quyết tâm triển khai thực hiện một số bộ phim tài liệu chân dung về những nhà báo chiến trường nguyên là phóng viên Báo Giải phóng đã có thành tích xuất sắc trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước và sự nghiệp báo chí cách mạng nước ta, trong đó có báo chí Thành phố Hồ Chí Minh trước và sau năm 1975 như nhà báo Nguyễn Hồ - nguyên Giám đốc Hãng phim Đài Truyền hình Thành phố Hồ Chí Minh và vợ là cố nhà báo Minh Hiền - nguyên Tổng Biên tập Báo Doanh nhân Sài Gòn; nhà báo Kim Toàn (Cao Kim) nguyên Ủy viên Thường vụ Hội Nhà báo Việt Nam, Tổng Biên tập Báo Hải Phòng, Chủ tịch Hội Nhà báo Hải Phòng… lúc ấy càng nóng bỏng, thôi thúc chúng tôi mạnh mẽ.

Đến tháng 8/2024, Bảo tàng Báo chí Việt Nam đã hoàn thành kịch bản, bước đầu tổ chức quay dựng bộ phim tài liệu “Kim Toàn - Nhà báo chiến sĩ”, dự kiến hoàn thành cuối năm 2024. Tuy nhiên, vì những lý do khác nhau, đến 21/6/2025 phim mới chính thức ra mắt công chúng.

Nguyên nhân khá đa dạng: Từ chuyện tài chính eo hẹp, đến vấn đề sức khỏe của nhân vật chính - nhà báo Kim Toàn (có lúc phải đón ông ngay ở cửa bệnh viện ra để kịp quay cảnh ông về thăm trụ sở Báo Đại Đoàn Kết, đơn vị kế thừa tờ Giải phóng mà ông từng công tác trong kháng chiến chống Mỹ). Rồi bên cạnh đó, là những nỗ lực thực hiện cuộc gặp gỡ bên bờ hồ Hoàn Kiếm với người em, người đồng nghiệp, người đồng chí thời làm báo Giải phóng trong rừng, nay là luật sư, đại biểu Quốc hội Trương Trọng Nghĩa, nhân dịp ông đang có mặt dự họp Quốc hội ở Hà Nội…; hay sức khỏe của cả chính các thành viên đoàn làm phim. Có lần, đang thực hiện phỏng vấn ở nhà của nhà báo Kim Toàn tại Hải Phòng thì một người bị ngã ngất, phải đưa thẳng về Bệnh viện Quân đội 108 Hà Nội cấp cứu.

Nhắc lại những chuyện đó để thấy: Tính thời sự, kịp thời vốn là một thước đo, một tố chất quan trọng của báo chí, cũng chính là yêu cầu tối quan trọng của Bảo tàng chuyên ngành báo chí. Nếu chậm trễ, sẽ có một “thế hệ vàng” người làm báo ra đi, nhiều hình ảnh sẽ không kịp được ghi lại, nhiều câu chuyện sẽ không được lưu lại cho muôn sau. Đó sẽ là một thiếu sót, một niềm tiếc nuối lớn! Bảo tàng Báo chí, do đó, luôn phải chạy đua cùng thời gian, khẩn trương và nhanh nhạy, để khỏi day dứt trong tâm trạng kẻ “mang nợ” nhân vật, “mang nợ” thời cuộc, “mang nợ” công chúng.

Do vậy, từ “cái gật đầu” của “nhân vật chính” đến những sự phối hợp quý giá, chặt chẽ, kỹ lưỡng, nhiệt tình của nhà báo Kim Toàn cũng như Báo Đại Đoàn Kết, Báo Hải Phòng, Hội Nhà báo Hải Phòng, Đài PTTH Hà Nội cùng nhiều cá nhân nhà báo đồng nghiệp, nhiều đồng chí cán bộ lãnh đạo khác - những người đã rất ủng hộ, sẵn sàng dành thời gian, sự quan tâm, trả lời phỏng vấn, chia sẻ thông tin và hình ảnh, tư liệu cho đoàn làm phim - đến khi khép lại giây phút cuối cùng của bộ phim tài liệu chân dung có thời lượng hơn 30 phút với nhan đề “Kim Toàn –Nhà báo chiến sĩ”, Bảo tàng Báo chí Việt Nam cảm thấy vô cùng tự hào và vui mừng, khi có được sự nỗ lực cao nhất từ nhiều phía, nhằm nâng cao chất lượng và nội dung phim.

Nhìn lại một năm vất vả để có được 30 phút quý giá và sống động trên phim đó, đoàn làm phim càng hiểu rõ hơn may mắn lớn nhất của mình. Đó là việc gặp được, chọn được một nhân vật nhà báo thật sự là người truyền cảm hứng mạnh mẽ, bền bỉ, một nhà báo chiến sĩ về cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng, một nhà báo anh hùng trong lực lượng báo chí thời chống Mỹ. Một người “dám” chọn con đường đẹp nhất là con đường ra trận. Hai lần vượt Trường Sơn, một lần có giấy báo tử gửi về gia đình. Vừa hoạt động làm báo ở phía bắc, vừa tác nghiệp ở chiến trường miền nam; lúc xuống biển, lúc trên rừng, lúc lại lọt vào giữa sào huyệt địch trong nội đô Sài Gòn, liên tục tác nghiệp, phối hợp cơ sở triển khai song song việc ra bản tin tuyên truyền lẫn sẵn sàng tổ chức lực lượng chiến đấu.

Không chỉ làm báo giỏi trong chiến tranh; thời bình, nhà báo Kim Toàn tiếp tục có nhiều sáng kiến quyết liệt, đi đầu về kinh tế báo chí, báo chí đổi mới. Một nhà báo áo lính, cũng là một tổng biên tập. Xưa, ông vừa cầm súng vừa cầm bút. Sau chiến tranh, ông lại vừa viết báo, biên tập báo, trình bày báo, vừa viết sách, vừa đồng thời tổ chức đua thuyền, chọi trâu và bán xổ số…, để tờ báo Đảng của Hải Phòng có thêm nhiều cơ hội gia tăng mạnh mẽ, về cả lượng và về chất.

Một người lúc nào cũng tươi cười, lạc quan, nhiệt huyết, nhưng thật nghiêm túc và sáng suốt, nhạy bén trong công việc, gần gũi, thân tình với đồng chí, đồng nghiệp, ân tình và chu đáo với người thân, làng xóm, họ hàng.

Nếu không hoàn tất được bộ phim tài liệu về ông - cá nhân tiêu biểu đại diện lớp nhà báo cách mạng xả thân trong chiến tranh, nổi bật trong thời bình, đi đầu trong đổi mới, khi cả đất nước như một tòa soạn lớn trải dài từ bắc vào nam, thì cá nhân tôi chắc chắn sẽ cảm thấy vô cùng ân hận và tiếc nuối.

Trần Kim Hoa