Ngoài mục đích tăng sức mạnh phòng thủ chung, việc tăng chi tiêu quốc phòng cũng là để đáp ứng yêu cầu của Mỹ - nước đóng góp nhiều tiền của nhất cho NATO.
Theo AP, hội nghị có sự tham gia của Nhóm Bucharest Nine (gồm các nước Bulgaria, CH Czech, Estonia, Hungary, Latvia, Litva, Ba Lan, Romania và Slovakia), cùng các nước Bắc Âu (Đan Mạch, Iceland, Na Uy, Thụy Điển, Phần Lan). Tổng Thư ký NATO Mark Rutte và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cũng tham dự hội nghị.
Theo tuyên bố chung, các nước cam kết hướng tới mục tiêu chi ít nhất 5% GDP cho các khoản đầu tư quốc phòng và liên quan quốc phòng để ứng phó các mối đe dọa cũng như thách thức ngày càng gia tăng. Ngoài ra, các nước này cũng kêu gọi tất cả các đồng minh đầu tư nhiều hơn, cả chung và riêng, để có đủ nguồn lực và năng lực đáng tin cậy cho hoạt động phòng thủ.
Trước đó, Bộ trưởng Ngoại giao Đức Johann Wadephul thông báo Berlin sẽ thực hiện theo yêu cầu của Tổng thống Mỹ Donald Trump liên quan việc NATO tăng mục tiêu chi tiêu quốc phòng lên 5% GDP. Ông Johann Wadephul cho biết, Tổng Thư ký NATO Mark Rutte đã vạch ra một kế hoạch mà ông cho là cần thiết để đạt được mục tiêu chi tiêu này và Đức ủng hộ kế hoạch này. Theo kế hoạch trên, Tổng Thư ký NATO Rutte cam kết chi 3,5% chi tiêu quân sự trực tiếp vào năm 2032 và thêm 1,5% chi tiêu liên quan an ninh nói chung.
Cũng liên quan việc tăng chi cho quốc phòng, ngày 2/6, Thủ tướng Anh Keir Starmer tuyên bố nước này sẽ chi 15 tỷ bảng Anh cho việc hiện đại hóa kho vũ khí hạt nhân. Trong khi đó, Bộ trưởng Quốc phòng John Healey thông báo London có kế hoạch đóng 12 tàu ngầm hạt nhân mới để thay thế cho đội tàu ngầm hiện nay vào cuối thập kỷ tới.
Chi tiêu 5% GDP cho quốc phòng là một trong những mục tiêu được Tổng thống Mỹ Donald Trump đề ra nhằm gây sức ép cho các đồng minh NATO. Đây là tỷ lệ chi tiêu khá cao mà chưa có thành viên NATO nào ở châu Âu thực hiện được, kể cả Mỹ. Tuy nhiên, Tổng thống Trump vẫn đe dọa sẽ không bảo vệ các quốc gia mà theo ông là không chi đủ cho mục tiêu chi quốc phòng của NATO, thậm chí sẽ rút khỏi liên minh quân sự này nếu tình hình bế tắc.
Tuy nhiên, kế hoạch tăng chi tiêu quốc phòng lên 5% cũng vấp phải ý kiến khác biệt của một số thành viên. Phát biểu ý kiến tại hội nghị, Tổng thống Slovakia Peter Pellegrini cho biết, nước này ủng hộ đề xuất chi 3,5% GDP cho quốc phòng và 1,5% GDP cho các nhu cầu bổ sung trong NATO. Theo ông Pellegrini, trong bối cảnh địa-chính trị biến động, các nước thành viên NATO tại châu Âu cần chia sẻ trách nhiệm nhiều hơn trong vấn đề an ninh. Vì thế, Slovakia hoàn toàn ủng hộ tăng chi quốc phòng và củng cố trụ cột của châu Âu trong NATO.
Về phần mình, Thủ tướng Đan Mạch Mette Frederiksen cảnh báo thời hạn 2032 mà NATO đặt ra cho mục tiêu tăng chi tiêu quốc phòng là "quá muộn". Theo bà, tại Hội nghị thượng đỉnh NATO ở Hà Lan diễn ra từ ngày 24 đến 26/6 tới, các nước cần phải đạt được nhất trí về mức chi 3,5% cho quốc phòng và 1,5% cho các khoản chi tiêu liên quan. Tương tự, Tổng thống Ba Lan Andrzej Duda đã kêu gọi các nước thành viên NATO cần lập tức tăng chi tiêu quốc phòng lên ít nhất 3% GDP, bởi tình hình hiện nay không cho phép NATO chờ đến năm 2030 mới đạt các mục tiêu chi cho quốc phòng.
Trong khi đó, Tổng thống Litva Gitanas Nauseda cho rằng, cần phải đặt mức chi tiêu quân sự cho các quốc gia thành viên NATO ở mức 3% GDP. Lãnh đạo quốc gia Baltic này cũng kêu gọi NATO tập trung cho sườn phía đông, nghĩa là tăng cường sức mạnh cho nhóm Bucharest Nine chứ không phải là toàn bộ các thành viên.
Theo Cơ quan Quốc phòng châu Âu, năm 2024, các nước thành viên Liên minh châu Âu (EU), trong đó có nhiều quốc gia NATO, đã chi 326 tỷ euro (tương đương 352 tỷ USD) cho quốc phòng - khoảng 1,9% GDP. Italy hiện chi 1,57% GDP cho quốc phòng và Thủ tướng Giorgia Meloni đã đưa ra kế hoạch đạt được mục tiêu 2% của NATO vào năm 2027. Hiện 24 trong số 32 thành viên NATO chi ít nhất 2% GDP cho quốc phòng.
Thành thử, mục tiêu đạt chi tiêu 5% GDP tại Hội nghị Vilnius vừa qua mới chỉ là cam kết của 14/32 quốc gia thành viên NATO. Để đạt được đồng thuận của toàn bộ thành viên cũng như biến cam kết thành hiện thực thì khó khả thi, trong bối cảnh NATO đang phải dành nguồn viện trợ quân sự khổng lồ cho đồng minh ở các điểm nóng xung đột, như cuộc chiến tại Ukraine hiện nay.