Trong bối cảnh địa chính trị và công nghệ toàn cầu liên tục biến động, ngành công nghiệp hỗ trợ ngày càng khẳng định vai trò trụ cột chiến lược, đóng góp quan trọng cho tiến trình công nghiệp hóa-hiện đại hóa đất nước. Dù có nhiều chính sách khuyến khích phát triển, đến nay ngành công nghiệp hỗ trợ tại Việt Nam vẫn được đánh giá phát triển dưới mức tiềm năng.

Quy mô nhỏ, công nghệ còn lạc hậu, năng suất thấp

Theo khảo sát của Tổ chức Xúc tiến thương mại Nhật Bản (JETRO), Việt Nam có khoảng 1.700 doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) hoạt động trong lĩnh vực công nghiệp hỗ trợ, chiếm khoảng 40% tổng số doanh nghiệp toàn ngành. Tuy nhiên, tỷ lệ nội địa hóa trong nhiều lĩnh vực vẫn còn khiêm tốn như dệt may-da giày đạt khoảng 45-50%, cơ khí-chế tạo 15-20%, lắp ráp ô-tô từ 5-20%, tùy công đoạn... '

Điều đáng nói, với khoảng hơn 6.000 doanh nghiệp tham gia thị trường này, song công nghiệp hỗ trợ Việt Nam mới chỉ đáp ứng khoảng 10% nhu cầu linh kiện, phụ tùng cho sản xuất trong nước. Nếu chỉ tính riêng ở khối các doanh nghiệp Việt Nam, tỷ lệ nội địa hóa cũng chỉ đạt khoảng 15,7%. Nghĩa là Việt Nam đang còn nhiều dư địa để phát triển lĩnh vực công nghiệp hỗ trợ, gia tăng năng lực sản xuất, tiêu chuẩn sản phẩm, kỹ năng quản trị và liên kết hợp tác sản xuất theo chuỗi của doanh nghiệp trong nước với các doanh nghiệp FDI.

Trước việc chuỗi cung ứng toàn cầu đang tái định hình, Việt Nam nổi lên như một trung tâm sản xuất chiến lược mới tại khu vực Đông Nam Á, công nghiệp hỗ trợ của Việt Nam đã có bước tiến khá tích cực. Tuy nhiên, chuyên gia kinh tế Nguyễn Văn Toàn, Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài, vẫn thẳng thắn chỉ ra điểm hạn chế cản trở sự bứt phá. Đó là quy mô doanh nghiệp còn quá nhỏ, công nghệ lạc hậu, năng suất thấp…

Chính việc thiếu nguồn lực đổi mới, năng lực cung ứng linh kiện, phụ tùng công nghệ cao chưa đáp ứng yêu cầu đã khiến doanh nghiệp khó khăn trong tham gia sâu hơn vào chuỗi sản xuất toàn cầu. Chỉ ra thực tế này, đồng thời ông Nguyễn Vân - Phó Chủ tịch Thường trực Hiệp hội Doanh nghiệp ngành công nghiệp hỗ trợ Hà Nội (HANSIBA) cũng chỉ rõ: "Hà Nội có tới 900 doanh nghiệp tham gia công nghiệp hỗ trợ, chiếm tỷ lệ cao nhất cả nước, song sản phẩm còn đơn giản, hàm lượng công nghệ trung bình và thấp, giá trị nhỏ trong cơ cấu sản phẩm. Vậy nên, việc chuyển hóa dòng vốn FDI thành năng lực sản xuất nội tại, làm chủ công nghệ, tạo ra sản phẩm “Made in Vietnam” vẫn còn là khoảng cách lớn".

Đi sâu vào lý giải thực trạng trên, ông Nguyễn Văn Toàn cho rằng, điều quan trọng không nằm ở thiếu vốn, thiếu công nghệ mà sâu sa hơn chính là cách thức tư duy. Thực tế, vẫn có quan niệm coi công nghiệp hỗ trợ chỉ là “hỗ trợ” cho ngành công nghiệp, chứ chưa xác định đây là lĩnh vực có tính nền tảng. Khi nhận thức chưa đúng, tất yếu chính sách đưa ra cũng chưa thể trúng.

Tiếp sức cho doanh nghiệp bứt phá, nắm bắt cơ hội

Là một doanh nghiệp có nhiều kinh nghiệm trong lĩnh vực dập định hình, in bìa vỏ hộp cát-tông, song Công ty in ấn, thiết kế và tạo dáng công nghiệp Quỳnh Mai (tỉnh Bắc Ninh) không mấy dễ dàng tiếp cận với các tập đoàn, doanh nghiệp FDI trên địa bàn. Nhận thức rõ những hạn chế của một doanh nghiệp trong nước, ông Nguyễn Văn Thắng, Giám đốc tài chính Công ty in ấn, thiết kế và tạo dáng công nghiệp Quỳnh Mai, chia sẻ: Chúng tôi chủ động thay đổi định hướng, không chỉ dừng lại ở gia công đơn giản mà chủ động đầu tư đổi mới công nghệ, nâng cao năng lực quản trị, bảo đảm sản phẩm đạt tiêu chuẩn quốc tế để gia tăng cơ hội tiếp cận khu vực FDI.

Từ câu chuyện năng động của một doanh nghiệp, ông Nguyễn Văn Toàn hướng góc nhìn rộng lớn hơn. Muốn phát triển công nghiệp hỗ trợ, trước hết cần thay đổi nhận thức. Công nghiệp hỗ trợ không phải là thứ yếu hay phụ trợ, mà chính là nền tảng để hình thành một nền công nghiệp quốc gia độc lập, tự chủ và có sức cạnh tranh. Đây là ngành trực tiếp tạo ra giá trị gia tăng cao, góp phần quyết định vị trí của Việt Nam trong chuỗi sản xuất toàn cầu. "Chúng ta cần có nhiều chính sách khuyến khích, hình thành các trung tâm nghiên cứu và phát triển (R&D), trung tâm đổi mới sáng tạo hỗ trợ doanh nghiệp nâng cấp công nghệ… từ đó thúc đẩy ngành công nghiệp hỗ trợ phát triển", ông Toàn khuyến nghị.

Ở góc độ cơ quan quản lý nhà nước, ông Vũ Bá Phú - Cục trưởng Xúc tiến thương mại (Bộ Công thương) cho biết, nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp Việt Nam, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 205/2025/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 111/2015/NĐ-CP ngày 3/11/2015 về phát triển công nghiệp hỗ trợ.

Một trong những điểm quan trọng của nghị định sửa đổi, đó là mở rộng hỗ trợ cho doanh nghiệp sản xuất linh kiện, phụ tùng, vật liệu, đồng thời tăng cường ưu đãi về đất đai, vốn và công nghệ. Theo đó, dự án xây dựng cơ sở R&D sản phẩm công nghiệp hỗ trợ được miễn, giảm tiền thuê đất và hỗ trợ kinh phí đầu tư trang thiết bị. Doanh nghiệp thuộc danh mục ưu tiên phát triển được hỗ trợ tối đa 50-70% chi phí nghiên cứu, đào tạo nguồn nhân lực, chuyển giao công nghệ, kiểm định và xây dựng thương hiệu, cũng như xúc tiến thị trường, tiếp cận nhiều nguồn quỹ tài chính...

Được truyền động lực từ bước điều chỉnh trong cơ chế, chính sách nói trên, ông Nguyễn Vân tin tưởng: Khi Chính phủ mở rộng các ưu đãi về vốn, công nghệ, nhân lực và thị trường, cộng đồng doanh nghiệp hỗ trợ sẽ đồng lòng nắm bắt cơ hội để đưa công nghiệp hỗ trợ Việt Nam bứt tốc trong thời gian tới. Khi có được vị trí xứng đáng trong chiến lược phát triển công nghiệp quốc gia, ngành công nghiệp hỗ trợ chính là động lực giúp nền kinh tế tăng trưởng bền vững hơn.

Thu Thủy