Sau 80 năm kể từ khi Cách mạng Tháng Tám đập tan xiềng xích thực dân và phát-xít, tinh thần ấy vẫn vẹn nguyên trong những bước chân khám phá của các trí thức trẻ hôm nay.
Hình mẫu của các thế hệ trí thức trẻ
Trong số những hình mẫu tiêu biểu cho lý tưởng “học để hành, tri thức để cống hiến”, có một trí thức với lòng yêu nước nồng nàn, cũng là vị Chủ tịch đầu tiên của Thủ đô Hà Nội: Bác sĩ Trần Duy Hưng.
Sinh năm 1912 tại thôn Hòa Thi, nay thuộc phường Xuân Phương (Hà Nội), chàng thanh niên Trần Duy Hưng lớn lên trong khói lửa thực dân. Vốn thông minh, ham học, ông được sang Pháp theo học ngành y và tốt nghiệp loại xuất sắc tại Đại học Y khoa Paris - niềm tự hào của bất cứ trí thức trẻ nào thời bấy giờ. Với tấm bằng danh giá trong tay, ông hoàn toàn có thể tìm kiếm danh vọng hoặc lựa chọn cuộc sống yên bình nơi trời Âu. Thế nhưng, bác sĩ Trần Duy Hưng quyết chí trở về quê hương, hành nghề y tại Thủ đô Hà Nội. Vừa lặng lẽ chữa bệnh cứu người, ông vừa bí mật tham gia các hoạt động yêu nước của Mặt trận Việt Minh.
Năm 1945, khi Cách mạng Tháng Tám bùng nổ, với uy tín trong giới trí thức và nhân dân, ông được tín nhiệm bầu làm Chủ tịch Ủy ban Hành chính Thành phố Hà Nội - vị chủ tịch đầu tiên của Thủ đô. Những ngày tháng ấy, ông còn trực tiếp đọc lời kêu gọi nhân dân Hà Nội ủng hộ chính quyền cách mạng, đồng thời tích cực tổ chức cứu đói, chăm sóc thương binh và kiến thiết nền hành chính mới cho thành phố.
Điều đáng quý ở bác sĩ Trần Duy Hưng không chỉ nằm ở năng lực lãnh đạo, mà còn là tinh thần thanh niên gắn với thực tiễn. Đối với ông, tri thức không dừng lại ở công tác chuyên môn, mà còn phải được ứng dụng vào đời sống, soi đường cho ý chí tuổi trẻ. Với tư duy làm cách mạng sáng suốt, khoa học của mình, ông đã để lại hình ảnh đầy dung dị về một trí thức dám dấn thân, không màng danh vọng trong lòng người dân Thủ đô. Mỗi ngày, trên chiếc xe đạp đã cũ, ông đi dọc những con phố để nắm bắt tình hình dân sinh, lặng lẽ đến từng bệnh viện theo dõi công tác khám, chữa bệnh.
***
80 năm đã trôi qua kể từ khi vị bác sĩ đáng kính Trần Duy Hưng đảm nhận sứ mệnh lãnh đạo Thủ đô giữa thời khắc chuyển mình lịch sử của dân tộc. Hành trình của ông - từ một bác sĩ tây học trở thành người lãnh đạo gần dân, vì dân - chính là minh chứng cho bản lĩnh và lý tưởng của trí thức thanh niên Việt Nam trong thời khắc vận nước đổi thay. Và hôm nay, trong bối cảnh toàn cầu hóa sâu rộng, tinh thần ấy vẫn đang được gìn giữ bởi thế hệ trẻ nói chung, thế hệ trí thức trẻ mới nói riêng với tinh thần phụng sự, cống hiến bền bỉ trên giao lộ thênh thang của tri thức đang ngày càng được phát huy mạnh mẽ trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.
Nữ tiến sĩ với năm sáng chế độc quyền
Đối với những nhà khoa học đang ngày ngày say mê kiếm tìm chân trời mới trong lĩnh vực vật liệu tiên tiến, hydrogel tiêm tại chỗ có sức hút vô cùng đặc biệt bởi hiệu quả chữa lành vết thương, tái tạo mô, giúp nâng cao sức khỏe bệnh nhân một cách nhanh chóng, tiện lợi ngay tại nhà.
Nhiều năm qua, TS Lê Thị Phương (Viện Khoa học vật liệu ứng dụng, Viện Hàn lâm khoa học và công nghệ Việt Nam) không những đã làm chủ loại vật liệu mới này, mà còn cải tiến thêm một số thành phần, tính chất của hydrogel như khả năng kháng khuẩn, kháng viêm, giảm hình thành sẹo. Quan trọng hơn cả, các nghiên cứu của nhà khoa học sinh năm 1988 còn mở ra hướng đi cụ thể về một sản phẩm thương mại với giá thành phải chăng, phù hợp mọi đối tượng người bệnh.
Đến nay, TS Lê Thị Phương đã gặt hái hàng loạt “trái ngọt” trên con đường đã chọn, nổi bật là hai bằng sáng chế quốc tế độc quyền về hydrogel tiêm tại chỗ sử dụng các loại cyclodextrin giúp gel tăng kết dính và phương pháp biến tính bề mặt các thiết bị hỗ trợ bệnh tim mạch với heparin, xúc tác sản sinh nitric oxyde trong cơ thể để giảm nguy cơ tắc nghẽn mạch máu.
Đáng chú ý, các công trình nghiên cứu trên đều có tính thực tiễn cao, tính mới rõ rệt cùng hiệu quả kinh tế vượt trội so với những phương pháp trước đây. Hiện một số sản phẩm có nền tảng từ hai sáng chế quốc tế của nữ tiến sĩ đã được xúc tiến thử nghiệm trên động vật, tiến tới thử nghiệm lâm sàng trên cơ thể người. Tất cả đều hướng tới những sản phẩm thương mại để phục vụ người bệnh một cách an toàn, hiệu quả, tiện lợi.
Ngoài ra, TS Lê Thị Phương còn sở hữu ba bằng sáng chế quốc gia độc quyền khác, là tác giả/đồng tác giả của gần 30 bài báo khoa học đã công bố trên tạp chí khoa học quốc tế thuộc các danh mục Q1, Q2, Q4/Scopus... Năm 2021, chị đoạt Giải thưởng dành cho nhà khoa học nữ có công trình nghiên cứu nổi bật của Hiệp hội Vật liệu sinh học Hàn Quốc. Năm 2022, nữ khoa học gia trở thành một trong mười cá nhân nhận Giải thưởng khoa học công nghệ Quả cầu Vàng do Trung ương Đoàn phối hợp các bộ, ngành liên quan trao tặng.
Ít người biết rằng, dù đã quen với môi trường làm việc ở Hàn Quốc và nắm trong tay cơ hội để phát triển sự nghiệp tại đây, nhưng TS Lê Thị Phương vẫn quyết tâm trở về quê hương để tiếp tục hành trình đầy thử thách và mang kiến thức, kinh nghiệm của bản thân để truyền lại cho thế hệ trẻ ngày nay. Chị luôn khiêm tốn cho rằng: “Mình chỉ là một hạt cát rất đỗi nhỏ bé trong đại dương tri thức”.
Có lẽ từ suy nghĩ này, mà mỗi lần bước lên giảng đường, “cô giáo” Phương luôn nhắc nhở sinh viên nên tiếp thu, học hỏi và rèn luyện không ngừng để mang tài năng và tri thức phục vụ Tổ quốc, quê hương.
“Chiến sĩ” khoa học 9x trên mặt trận chống lao phổi
TS Nguyễn Viết Hải (Hội Phổi Việt Nam) sớm “bén duyên” với mục tiêu nghiên cứu, tìm tòi những phương pháp mới để nâng cao sức khỏe cộng đồng. Sinh ra và lớn lên trong gia đình có truyền thống y khoa, nên từ nhỏ anh đã tâm niệm nối dài hành trình chữa bệnh cứu người. Sau khi tốt nghiệp loại giỏi tại Trường đại học Y Hà Nội, chàng trai sinh năm 1993 về công tác tại Bệnh viện Phổi Trung ương trước khi theo học Tiến sĩ tại Đại học Amsterdam (Hà Lan). Đây cũng là khoảng thời gian Nguyễn Viết Hải dồn toàn bộ tâm sức vào những công trình nghiên cứu về phòng, chống căn bệnh khiến hàng triệu người trên thế giới tử vong mỗi năm.
Trong số này, nhà khoa học trẻ tâm đắc nhất là nghiên cứu về xu hướng dịch tễ bệnh lao tại Việt Nam giai đoạn 2007-2017. Theo đó, kết quả nghiên cứu tập trung đưa ra những bằng chứng hỗ trợ từng bước thay thế hệ thống kính hiển vi bằng kỹ thuật tiên tiến. Với tên gọi GeneXpert, kỹ thuật này cho phép chẩn đoán bệnh lao trong thời gian ngắn với độ chính xác cao thông qua phương pháp xét nghiệm sinh học phân tử.
Năm 2022, công trình của TS Nguyễn Viết Hải nằm trong cụm nghiên cứu khoa học giành Giải thưởng Hồ Chí Minh về khoa học và công nghệ. Trước đó một năm, anh cũng được nhận Bằng khen của Bộ Y tế vì thành tích điều phối nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng thuốc Molnupiravir điều trị Covid-19, hỗ trợ gần 100 nghìn người bệnh tiếp cận thuốc sớm. Năm 2023, nhà khoa học trẻ đại diện Việt Nam có bài phát biểu tại cuộc họp cấp cao của Đại hội đồng Liên hợp quốc trước thềm Hội nghị thượng đỉnh về chấm dứt bệnh lao. Ở tuổi 32, Hải sở hữu tổng cộng 16 bài báo khoa học quốc tế.
“Những nghiên cứu mà tôi thực hiện đều có đích đến duy nhất: Thúc đẩy, ứng dụng các công trình chống lao vào thực tiễn, phục vụ cộng đồng. Tôi có những nghiên cứu từng bị các tạp chí khoa học từ chối xuất bản tới 3-4 lần, nhưng chưa lần nào bỏ cuộc. Tôi tin rằng, điều quan trọng nhất ở người trẻ - nhất là một nhà khoa học trẻ - là sự kiên trì đeo bám mục tiêu, không ngừng cải thiện bản thân và kỹ năng, kiến thức cho tới khi chạm tay được đến thành công”, TS Nguyễn Viết Hải chia sẻ.
***
Giống như Chủ tịch đầu tiên của Hà Nội Trần Duy Hưng thời thanh niên, TS Lê Thị Phương, TS Nguyễn Viết Hải và biết bao nhà khoa học trẻ khác vẫn kiên định với mục tiêu làm khoa học không để đi xa hay thăng tiến. Họ đơn giản chỉ muốn phụng sự Tổ quốc, bảo vệ sức khỏe cộng đồng - thầm lặng, bền bỉ và không màng hư vinh theo đúng tinh thần “lấy dân làm gốc”. Trong phòng thí nghiệm, ở bệnh viện hay trên giảng đường, họ vẫn khắc ghi một lý tưởng chung: Mang tri thức phục vụ đồng bào, lấy khoa học nâng tầm dân tộc.
Lớp trí thức trẻ Việt Nam đang nỗ lực chung tay viết tiếp ước mơ đầy lý tưởng cách mạng của những thế hệ đi trước. Đó chính là điểm tựa vững chắc cho khát vọng hùng cường của một nước Việt Nam trí tuệ, nhân văn và phát triển bền vững.