Khi nhắc đến ông, những cộng sự, học trò từng có điều kiện làm việc, đồng hành với ông trong nhiều chương trình, dự án luôn nhớ mãi về hình ảnh một người Thầy đáng kính, tận tâm cống hiến, không chịu chùn bước trước mọi khó khăn…

Ngay từ nhỏ, cậu bé người Bình Định đã sớm bộc lộ niềm đam mê nghệ thuật truyền thống. Năm 15 tuổi, Hoàng Chương quyết định thi vào trường âm nhạc tỉnh, rồi tham gia thiếu sinh quân và Đoàn văn công Liên khu V, sau đó theo học trường Đại học Sân khấu Liên Xô (1962-1964), học Tổng hợp văn khóa 8 (1964-1967), làm nghiên cứu sinh ở Rumani (1969-1973). Suốt những năm tháng miệt mài trên giảng đường, ông không ngừng tìm hiểu, trau dồi kiến thức, và nuôi dưỡng khát vọng bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc.

Một dấu ấn nổi bật của Giáo sư Hoàng Chương là công cuộc phục hồi nghệ thuật Bài chòi ở miền bắc sau 35 năm vắng bóng. Một nghệ sĩ từng cộng tác với Giáo sư Hoàng Chương trong các dự án phục hồi Bài chòi chia sẻ: “Thầy Chương không chỉ hướng dẫn chúng tôi kỹ thuật biểu diễn mà còn truyền đạt tình yêu sâu sắc với văn hóa dân tộc. Thầy thường kể về những câu hò, điệu hát mà thầy sưu tầm từ các nghệ nhân dân gian, nhấn mạnh rằng việc bảo tồn những giá trị này là giữ gìn lịch sử và linh hồn của dân tộc”.

Năm 2017, UNESCO đã công nhận Bài chòi là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.

Giáo sư Hoàng Chương còn để lại dấu ấn sâu đậm trong việc bảo tồn các loại hình nghệ thuật truyền thống khác như Tuồng, Quan họ, Hát xẩm và Múa rối nước. Ông đã dàn dựng hơn 50 vở tuồng, trong đó có những tác phẩm nổi bật như “Ngọn lửa Hồng Sơn” hay “Trần Quốc Toản ra quân”,… được trao tặng huy chương vàng, bạc tại các hội diễn sân khấu chuyên nghiệp toàn quốc. Bên cạnh đó, những công trình nghiên cứu của Giáo sư Hoà

ng Chương, từ các cuốn sách chuyên khảo như Lịch sử sân khấu Việt Nam, Bảo tồn và phát huy giá trị của bài chòi, cho đến những công trình nghiên cứu tiêu biểu: Những vấn đề sân khấu truyền thống, Bài chòi và dân ca Liên khu 5, Nghệ thuật tuồng Bắc, Tuồng và võ thuật dân tộc, Nghệ thuật múa rối nước, 100 năm nghệ thuật cải lương và nghệ thuật dân ca kịch bài chòi,… đều là tài liệu quý giá cho giới nghiên cứu và biểu diễn.

Nhằm đưa nghệ thuật dân tộc ra với thế giới, góp phần nâng cao vị thế văn hóa Việt Nam trên trường quốc tế, ông đã tích cực thúc đẩy giao lưu, hợp tác với các quốc gia như Hàn Quốc, Mỹ, Nhật Bản, Pháp, Rumani… Nhiều hội thảo quốc tế do ông thực hiện đã tạo được hiệu ứng tốt trong cộng đồng như “Tuồng với đề tài nước ngoài”, “Mối tương đồng giữa văn hóa Việt Nam và Hàn Quốc”, “Văn học nghệ thuật với đề tài Tây Sơn”, “Âm nhạc và sân khấu truyền thống Việt Nam với người nước ngoài”...

Những đồng nghiệp từng làm việc với Giáo sư Hoàng Chương bày tỏ sự thán phục về sự tận tụy của ông trong các dự án văn hóa. Bởi ông không chỉ xuất sắc về lý thuyết mà còn rất chú trọng đến chi tiết thực tế.

Ông có thể hát ngay các bài tuồng, hát bài chòi,… một cách sinh động. Đó chính là cách ông thuyết phục người khác. Ông từng chỉ ra rằng: “Nhà nghiên cứu phải bám lấy thực tế, phải biết tuồng, chèo, cải lương, bài chòi, ca Huế… đang tồn tại và phát triển ra sao. Muốn biết thì phải đi xem vở diễn ở các rạp, các liên hoan, hội diễn, đồng thời còn phải điều tra xã hội học qua nhiều nguồn”. Sự tâm huyết của ông là nguồn cảm hứng lớn cho bạn bè, đồng nghiệp.

Những đóng góp của Giáo sư Hoàng Chương không chỉ dừng lại ở bảo tồn di sản mà còn ở cách ông thổi hồn, mở ra những chiều không gian để chúng trở nên sống động trong đời sống hiện đại. Một trong những đóng góp nổi bật của Giáo sư Hoàng Chương chính là việc ông đề xướng và thực hiện các dự án đưa nghệ thuật dân gian vào các chương trình ngoại khóa, sinh hoạt văn nghệ trong trường học, giúp học sinh tiếp cận và trân trọng hơn di sản của cha ông. Tiêu biểu là dự án sân khấu học đường, dự án đưa văn hóa giao thông vào cộng đồng qua các phương tiện thông tin đại chúng và các hình thức văn hóa nghệ thuật.

Ông tâm niệm “muốn văn hóa dân tộc không bị mai một thì phải gieo hạt giống trong tâm hồn thế hệ trẻ”. Ông gửi gắm nhiều tâm huyết với những dự án này bởi ông tin những người trẻ sẽ hiểu, yêu thích và tiếp bước chặng đường bảo tồn văn hóa dân tộc Việt Nam mà những lớp cha anh đi trước đã mất bao công sức gây dựng. Bởi theo ông, đó là minh chứng của việc tri thức dân gian được trao truyền và kết nối qua các thế hệ.

Năm 2021, Giáo sư Hoàng Chương được Chủ tịch nước trao tặng danh hiệu Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới. Những năm cuối đời, ông vẫn giữ được sự minh mẫn và niềm đam mê. Hình ảnh một vị giáo sư chống gậy, say sưa nói về văn hóa giao thông hay những giá trị dân tộc trong một buổi tọa đàm tại Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam, đã khắc sâu trong tâm trí nhiều người.

Giáo sư Hoàng Chương từ trần chiều 5/6/2025 khiến nhiều người hụt hẫng. Nghệ sĩ trẻ Mai Tuyết Hoa (nhóm Xẩm Hà thành) là người đưa tin đầu tiên về sự ra đi của người thầy lên Facebook. Mai Tuyết Hoa kể, chiều 4/6 chị mới vừa qua thăm Giáo sư, ông vẫn nhận ra chị dù không nói được. Là người may mắn được Giáo sư Hoàng Chương dạy bảo, hướng dẫn, nghệ sĩ Mai Tuyết Hoa ngưỡng mộ về sức làm việc không mệt mỏi và sự quyết liệt, tâm huyết của thầy mình trong công việc cũng như cuộc sống: “Nghệ sĩ trẻ chúng tôi thực sự không theo kịp, bởi Giáo sư làm việc không ngơi nghỉ, điện thoại lúc nào cũng trong tình trạng cháy máy. Giáo sư không bao giờ đầu hàng, bỏ cuộc, dù công việc khó đến đâu”.

Là người sáng lập Trung tâm nghiên cứu bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc Việt Nam, hoạt động trong điều kiện “tay không bắt giặc” nhưng với sự quyết liệt, tài ba, tháo vát của Giáo sư Hoàng Chương nên thời gian qua Trung tâm triển khai được nhiều dự án ý nghĩa cho cộng đồng, góp phần tôn vinh văn hóa dân tộc. Ông đã kiến tạo nơi đây thành một địa chỉ tin cậy trong việc kết nối các nghệ nhân, học giả, nhà quản lý, nghệ sĩ và công chúng.

Sự nghiệp của Giáo sư Hoàng Chương là một hành trình truyền cảm hứng cho các thế hệ nghệ sĩ, nhất là giới trẻ về tấm gương một nhà nghiên cứu, một người nghệ sĩ đam mê, tâm huyết, luôn trăn trở về cách giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Những nỗ lực của Giáo sư Hoàng Chương đã góp phần đưa văn hóa Việt Nam vươn ra thế giới, và góp phần giúp thế hệ trẻ nhận ra giá trị của cội nguồn, như ông từng chia sẻ: “Văn hóa không chỉ là ký ức của dân tộc mà còn là hành trang để hội nhập và phát triển. Nếu chúng ta để mất bản sắc, chúng ta sẽ đánh mất chính mình”.

PHONG ĐIỆP