(Tiếp theo và hết)
Hành trình âm thầm được từ chùa Sủi, xã Phú Sơn (Hà Nội) trở thành điểm tựa cho cuộc tìm kiếm đầy nhân văn: Ghi nhận và tôn vinh công lao, đóng góp của các tu sĩ Phật giáo và tín đồ Phật tử trong sự nghiệp kháng chiến cứu nước vĩ đại của nhân dân ta. Điều đó không chỉ thể hiện tinh thần “uống nước nhớ nguồn”, tri ân các bậc tiền bối đã hy sinh vì độc lập, tự do của dân tộc, mà còn là cách để làm rõ thêm bức tranh lịch sử hào hùng của đất nước, thấy được sự đoàn kết, thống nhất của toàn dân trong những giai đoạn khó khăn nhất.
Bảo tồn, phát huy di sản Phật giáo
Tháng 10/2022, Thượng tọa Thích Thanh Phương phát tâm thành lập Văn phòng Bảo tồn Di sản Phật giáo chùa Sủi với nhiệm vụ sưu tầm, số hóa, bảo quản, nghiên cứu, trùng ấn các tư liệu liên quan Phật giáo của chùa nói riêng và di sản Phật giáo nói chung. Phó Giám đốc Văn phòng Bảo tồn Di sản Phật giáo chùa Sủi Trần Ngọc Thoan cho biết, từ khi được truyền về Việt Nam đến nay, Phật giáo đã trải qua nhiều dấu mốc thăng trầm. Nguồn tư liệu phản ánh lịch sử phát triển của Phật giáo Việt Nam rất phong phú từ hệ thống cơ sở thờ tự, kiến trúc cho đến những di văn, di vật, kinh kệ… Tuy nhiên, trải qua thời gian, nhiều di sản Phật giáo đã bị mai một, hư hỏng. Vì thế, Thượng tọa Thích Thanh Phương thành lập Văn phòng với mong muốn gìn giữ, bảo tồn những di sản nêu trên và phát huy tốt nhất giá trị của nó.
Điều đáng nói là chỉ trong một thời gian ngắn, dù đội ngũ chuyên môn mỏng, vỏn vẹn hơn 10 người, Văn phòng đã thực hiện một khối lượng công việc khổng lồ. Chẳng hạn như họ đã và đang phối hợp các tổ chức nghiên cứu lịch sử Phật giáo địa phương, hỗ trợ công tác truyền thông, hoằng pháp cho các chùa thuộc địa phận huyện Gia Lâm trước đây nói riêng và trên cả nước nói chung qua những hoạt động như: Tập hợp, hệ thống hóa dữ liệu về địa điểm, hiện vật, nhân vật, lễ hội, kiến thức… lên trang chonthieng.com nhằm lưu giữ, chia sẻ thông tin tới công chúng và góp phần thúc đẩy du lịch văn hóa, du lịch tín ngưỡng. Theo anh Thoan, việc những di tích, di sản bị hư hỏng, mất mát là điều khó tránh khỏi, vì vậy, nếu kịp thời lưu lại hình ảnh, tư liệu tại di tích sẽ góp phần vào việc trùng tu di tích, giữ được một phần giá trị của cha ông và truyền lại cho muôn đời sau.
Bên cạnh đó, Văn phòng Bảo tồn Di sản Phật giáo chùa Sủi thường xuyên tổ chức những buổi trải nghiệm nghệ thuật in rập mộc bản nhằm giúp công chúng hiểu thêm về giá trị của mộc bản cũng như công cuộc in ấn kinh sách của cha ông xưa; một số khóa học dạy chữ Hán-Nôm, cảm trà…
Thượng tọa Thích Thanh Phương cho biết thêm, Văn phòng ra đời như là một cánh tay nối dài, là cầu nối giữa các nhà quản lý, nhà chuyên môn, các nhà khoa học với các tổ chức, cơ sở tôn giáo, chức sắc đồng bào tôn giáo và tín ngưỡng truyền thống dân tộc trong nỗ lực chung nhằm bảo vệ, gìn giữ và phát huy các giá trị tôn giáo, tín ngưỡng dân tộc trong đời sống đương đại.
Thắp sáng ký ức, gửi lại mai sau
Sinh năm 1989 và tốt nghiệp Công nghệ thông tin, Đại học Bách khoa Hà Nội, thật ngạc nhiên là Thoan lại gắn bó với các hoạt động Phật pháp trong hơn 10 năm qua. Khó có thể nhớ được anh đã có bao nhiêu chuyến đi tới các đình, đền, chùa trên khắp cả nước cũng như số tiền anh bỏ ra cho việc sưu tầm, số hóa, bảo quản, nghiên cứu, trùng ấn các tư liệu liên quan Phật giáo của chùa nói riêng và di sản Phật giáo nói chung. Và hiện tại là dự án lớn, có tính dài lâu mà anh đang cùng Văn phòng Bảo tồn Di sản Phật giáo chùa Sủi tham gia: Tìm lại tên tuổi và ký ức của những vị tu sĩ Phật giáo từng tham gia hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ.
Theo anh Thoan, trong quá trình thu thập tài liệu, khảo cứu mở rộng các khía cạnh liên quan Phật giáo, anh được tiếp xúc với các chuyên gia, trong đó có TS Bùi Hữu Dược, nguyên Vụ trưởng Phật giáo, Ban Tôn giáo Chính phủ. Ở góc độ quản lý, TS Bùi Hữu Dược thấy rằng, trong các cuộc kháng chiến giữ nước, nhiều tu sĩ hy sinh anh dũng và chưa được ghi nhận đầy đủ do hoàn cảnh chiến tranh. Giờ đây, khi một số nhân chứng vẫn còn, hàng xóm, nhân dân khu vực có thể nắm được thông tin, ông thấy việc cần thiết nên thu thập tài liệu về cuộc đời của những tăng ni đã làm tròn bổn phận của người con Phật và công dân Việt Nam, bất chấp hiểm nguy, gian khó. Vì thế, khoảng hai năm trước, bài viết của ông về sư Kiều, hòa thượng Thích Thanh Điều trên nội san Cổ Phong đã nhận được sự quan tâm của Thượng tọa Thích Thanh Phương. Một mặt, họ muốn làm gì đó để làm sáng tỏ đóng góp của những tăng ni trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ; một mặt việc ghi nhận công lao này sẽ củng cố thêm niềm tin về sự gắn bó máu thịt giữa Phật giáo và dân tộc, trong khối đại đoàn kết toàn dân. Điều này sẽ góp phần giáo dục truyền thống yêu nước cho thế hệ trẻ, đồng thời làm phong phú thêm kho tàng lịch sử, văn hóa Việt Nam.
Bằng những chuyến đi lặng lẽ, những cuộc trò chuyện với các nhân chứng còn sót lại hay chỉ từ những trang tư liệu rời rạc may mắn có được, Thoan và cộng sự đã hỗ trợ thúc đẩy dự án Dấu ấn tăng ni kháng chiến, góp phần dệt nên một bức tranh khác về lịch sử, nơi những chiếc áo nâu không chỉ gìn giữ đạo pháp, mà còn góp phần bảo vệ giang sơn. Đến nay, Văn phòng Bảo tồn Di sản Phật giáo chùa Sủi đã thu thập được tài liệu của hơn 100 tăng ni tham gia kháng chiến, trải rộng ở nhiều hoạt động, như có người cầm súng trực tiếp chiến đấu; có người đào hầm bí mật, nuôi giấu cán bộ, chiến sĩ; có người vận chuyển lương thực, tham gia phá kho thóc, phát gạo cứu đói; có người tổ chức in tài liệu tuyên truyền… Tất cả họ đã khơi lại truyền thống hộ quốc an dân từng thấm đẫm trong tâm hồn Phật giáo Việt Nam.
Bên cạnh đó, họ viết đề án để gửi Giáo hội Phật giáo Việt Nam, các bộ, ngành, địa phương nhờ hỗ trợ cung cấp thông tin, kêu gọi các chùa cùng tham gia chia sẻ dữ liệu và nhân chứng. Đến nay, một phần lớn tư liệu đã được công bố trên trang chonthieng.com và dự kiến thời gian tới, Văn phòng Bảo tồn Di sản Phật giáo chùa Sủi sẽ tổ chức một hội thảo về dự án nhân dịp 80 năm thành lập nước.
Mặc dù gặp khó khăn về kinh phí, con người và nhất là thông tin không đầy đủ, trải rộng, trải dài, Văn phòng Bảo tồn Di sản Phật giáo chùa Sủi nỗ lực giải quyết bằng cách tiếp cận tư liệu đã có sẵn của nhà nước; phỏng vấn, gặp gỡ trực tiếp nhân chứng; và thu thập thông tin ở các công trình có sẵn thông qua việc phối hợp nhiều hoạt động khác của chùa Sủi cùng một lúc.
Ngày nay, chiến tranh đã lùi xa, đất nước đang trên đà phát triển. Tuy nhiên, việc ghi nhớ và trân trọng những đóng góp, hy sinh của những người đi trước là rất quan trọng để giáo dục thế hệ mai sau về lòng yêu nước và tinh thần phụng sự. Trong cuộc lặng thầm tìm kiếm những mảnh ký ức ấy, những người như TS Bùi Hữu Dược, Thượng tọa Thích Thanh Phương và Thoan… đang làm công việc của người “gác sử”, gắn kết tâm linh với lịch sử, nối tiếp đạo với đời. Và biết đâu, một ngày nào đó, khi bước chân vào một ngôi chùa cổ, người hậu thế sẽ cúi đầu không chỉ trước Phật, mà còn trước những người từng giữ đạo bằng chính máu thịt mình giữa khói lửa chiến tranh.