Cho thuê tài chính (CTTC) là một hình thức tín dụng trung và dài hạn đặc thù, cho phép doanh nghiệp tiếp cận tài sản sản xuất như máy móc, thiết bị mà không cần phải đầu tư toàn bộ vốn ban đầu hay thế chấp tài sản. Các công ty CTTC đóng vai trò là tổ chức tài chính phi ngân hàng, thực hiện huy động nguồn vốn và cung cấp dịch vụ cho doanh nghiệp.
Quá nhỏ so với tiềm năng
Tại Việt Nam, dù đã có mặt hơn 20 năm, hoạt động này chỉ thật sự ghi dấu bước tiến rõ rệt trong khoảng 5 năm gần đây. Các công ty tăng cường đầu tư vào nguồn lực, công nghệ và mô hình vận hành hiện đại. Cùng với đó, môi trường pháp lý ngày càng cởi mở hơn như Luật Các tổ chức tín dụng 2024 đã điều chỉnh quy định về tổ chức tín dụng phi ngân hàng và hoạt động cho thuê tài chính. Thông tư 26/2024 của Ngân hàng Nhà nước cũng gỡ bỏ hạn mức tăng trưởng tín dụng cho các công ty trong lĩnh vực này… Tuy nhiên, quy mô và dư nợ vẫn còn khiêm tốn, chưa tương xứng với tiềm năng phát triển.
Tính đến ngày 30/6, cả nước có 10 công ty được cấp phép, trong đó tám công ty đang hoạt động thực tế. Tổng dư nợ cho thuê đạt khoảng 47.000 tỷ đồng, chiếm 0,28% tổng dư nợ tín dụng toàn hệ thống ngân hàng. Cùng với đó, tỷ lệ thâm nhập vào doanh nghiệp đối với loại hình dịch vụ này là quá nhỏ bé. Số lượng hợp đồng cho thuê ước tính 15.000 hợp đồng từ tám công ty.
Giả định mỗi khách hàng là một hợp đồng thì tỷ lệ này trên gần một triệu doanh nghiệp mới chỉ đạt 1,5%. Nếu tính thêm cả 5,2 triệu hộ kinh doanh có nhu cầu thuê tài chính thì con số này là rất nhỏ bé so tiềm năng của thị trường.
Tại cuộc tọa đàm chính sách về hoạt động CTTC tại Việt Nam tổ chức mới đây, ông Nguyễn Thiều Sơn, Tổng Giám đốc Công ty Cho thuê tài chính TNHH BIDV SuMi TRUST chỉ ra khung pháp lý đối với hoạt động CTTC tại Việt Nam vẫn thiếu đồng bộ và chưa phù hợp với đặc thù hoạt động. Các công ty hiện bị áp nhiều quy định giống ngân hàng thương mại như tỷ lệ an toàn vốn, giới hạn cấp tín dụng, tỷ lệ nợ xấu… dù không nhận tiền gửi từ dân cư.
Khó khăn về huy động vốn cũng là rào cản lớn. Hiện quy định chỉ cho phép giao dịch vay hoặc nhận tiền gửi từ các tổ chức tín dụng với kỳ hạn lâu nhất một năm, đồng thời không được phát hành trái phiếu ra công chúng. Điều này đã hạn chế đáng kể khả năng huy động nguồn lực trung và dài hạn của doanh nghiệp.
Về sản phẩm, nhiều công ty vẫn “ngân hàng hóa” cách vận hành, thiếu gói sản phẩm trọn gói kết hợp bảo trì, bảo hiểm, mua lại tài sản… dẫn đến không tạo được lợi thế cạnh tranh khác biệt để cạnh tranh với ngân hàng thương mại.
Ông Phạm Xuân Hòe, Tổng Thư ký Hiệp hội Cho thuê tài chính Việt Nam cho rằng, nhiều bất cập từ phía cơ quan quản lý đang khiến doanh nghiệp tốn thời gian, chi phí và bỏ lỡ cơ hội. Một số cơ quan đơn giản hóa thủ tục để thuận tiện cho phần mềm xử lý, nhưng bỏ qua đặc thù ngành nghề, đẩy gánh nặng sang doanh nghiệp. Chẳng hạn, công ty chưa được đăng ký xe theo địa phương nơi khách hàng sử dụng, dù chỉ cần bổ sung một trường dữ liệu là giải quyết được.
Liên thông dữ liệu giữa các bộ, ngành vẫn hạn chế, doanh nghiệp phải chờ đợi hồ sơ giấy, mất cơ hội kinh doanh; như khi hủy phù hiệu xe, phương tiện phải nằm chờ gây thiệt hại doanh thu. Ngoài ra, việc tiếp thu và trả lời kiến nghị thường chậm trễ, dù luật quy định 15 ngày nhưng nhiều trường hợp bị kéo dài hoặc bỏ qua.
Thức tỉnh để phát triển
Tuy nhiên, theo ông Hòe, một lợi thế lớn của loại hình này là khả năng chấp nhận rủi ro cao hơn so với ngân hàng thương mại. Nhờ đó, doanh nghiệp nhỏ và vừa hay hộ kinh doanh có thể dễ dàng tiếp cận nguồn vốn để đầu tư máy móc, thiết bị, phương tiện vận tải, thậm chí cả tài sản vô hình như phần mềm, hạ tầng công nghệ, bản quyền trí tuệ, giấy phép hay quyền khai thác. Thực tế, tại Nhật Bản, Hàn Quốc và Đài Loan (Trung Quốc), có tới 70-80% doanh nghiệp nhỏ và vừa lựa chọn hình thức này, cho thấy rõ lợi thế vượt trội.
Để có thể “thức tỉnh để phát triển” kênh CTTC ở Việt Nam, ông Hòe đề xuất cần đơn giản hóa điều kiện cấp phép để hình thành nhiều công ty CTTC và công ty tài chính tổng hợp, huy động tối đa nguồn lực từ các tập đoàn trong nước và đầu tư nước ngoài. Xây dựng Luật CTTC hoặc Luật Các tổ chức cho vay không nhận tiền gửi, có chương riêng cho CTTC.
Nâng cấp phần mềm xử lý thủ tục hành chính nhằm bảo đảm liên thông dữ liệu giữa các bộ, ngành, rút ngắn thời gian xử lý, áp dụng cơ chế chấm điểm, KPI và minh bạch khen thưởng - kỷ luật công chức. Phát triển và làm sạch cơ sở dữ liệu số quốc gia, tạo nền tảng cho kinh tế số và cho phép CTTC mở rộng sang các loại tài sản vô hình.
Ở góc độ công ty CTTC, ông Sơn kiến nghị cần sớm xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý riêng cho hoạt động này, tách bạch khỏi các quy định dành cho ngân hàng thương mại, phản ánh đúng bản chất và đặc thù của loại hình này. Đồng thời, cần mở rộng hành lang pháp lý cho phép các công ty tiếp cận đa dạng nguồn vốn, áp dụng chính sách ưu đãi về thuế, cũng như tạo điều kiện tiếp cận thông tin tín dụng như các tổ chức tín dụng khác.
“Nếu những rào cản này được tháo gỡ, CTTC sẽ có cơ hội trở thành công cụ vốn trung và dài hạn quan trọng, giúp doanh nghiệp đổi mới công nghệ, nâng cao năng suất, qua đó đóng góp tích cực vào tăng trưởng kinh tế đất nước”, ông Sơn nhận định.
Về kinh nghiệm quốc tế, ông Jinchang Lai, Chuyên gia trưởng, Trưởng nhóm Phát triển cơ sở hạ tầng tài chính khu vực châu Á - Thái Bình Dương, Nhóm Tư vấn các định chế tài chính (IFC) cho biết, đã có khoảng 30 quốc gia xây dựng khuôn khổ pháp lý riêng cho hoạt động này. Các đạo luật đó không chỉ đưa ra định nghĩa và phạm vi điều chỉnh rõ ràng, mà còn bao quát các vấn đề như quyền và nghĩa vụ của các bên, danh mục tài sản cho thuê, cơ chế hợp đồng, xử lý vi phạm, thu hồi tài sản, và tích hợp CTTC vào hệ thống giao dịch bảo đảm hiện đại.
Vì vậy, việc Việt Nam ban hành một đạo luật riêng về CTTC sẽ là bước ngoặt quan trọng, tạo nền tảng để lĩnh vực này phát triển mạnh mẽ. Luật riêng không chỉ tháo gỡ những vướng mắc hiện nay, mà còn định danh rõ ràng hợp đồng CTTC hợp lệ, công nhận tài sản hình thành trong tương lai, cũng như quy định cụ thể về xử lý khi doanh nghiệp phá sản và thu hồi tài sản.