Do ảnh hưởng từ dịch Covid-19, người tiêu dùng bị hạn chế đi lại, các cửa hàng, nhà hàng bị đóng cửa, du lịch bị hạn chế, các liên kết vận chuyển bị gián đoạn nên việc nhập khẩu (NK) các chủng loại hoa quả thế mạnh của Việt Nam như: thanh long, dưa hấu, vải, nhãn, chuối, xoài, chôm chôm và măng cụt của Trung Quốc bị gián đoạn trong hai tháng đầu năm 2020. Cụ thể, trong giai đoạn này, NK tám chủng loại quả nêu trên của Trung Quốc đạt 572.900 tấn, trị giá 436,4 triệu USD, giảm 17,1% về lượng và 19% về trị giá so cùng kỳ năm 2019. Điều này đã tác động không nhỏ tới ngành trái cây của Việt Nam.
Từ tháng 3-2020, dịch Covid-19 đã được kiểm soát tại Trung Quốc, các thị trường đang hồi phục và thương mại trái cây dần quay trở lại. Do đó, XK trái cây sang Trung Quốc trong những tháng tới sẽ khả quan hơn. Cục Xuất nhập khẩu (XNK), Bộ Công thương khuyến nghị, để bảo đảm lượng hàng trái cây XK sang thị trường Trung Quốc, các doanh nghiệp (DN) XK của Việt Nam nên chuyển hình thức tiểu ngạch sang XK chính ngạch và bằng đường sắt để tránh rủi ro thương mại.
Thực tế, rủi ro này không phải là cảnh báo mà đã thấy rõ trong những ngày gầy đây. Tỉnh Lạng Sơn vừa phải đề xuất tạm dừng thông quan tại cửa khẩu Tân Thanh để giải quyết thông quan cho hơn 1.000 xe nông sản, chủ yếu là trái cây đang nằm tồn đọng tại cửa khẩu này.
Theo ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, vấn đề này ảnh hưởng lớn đến việc tiêu thụ các mặt hàng trái cây, nhưng không bất ngờ vì tình huống đã được dự báo trước. Ngay từ đầu năm, Hiệp hội đã khuyến cáo người trồng điều chỉnh sản xuất, giảm sản lượng. Nhờ vậy, thanh long - loại quả có kim ngạch XK cao nhất đã giảm đáng kể. Tuy nhiên, các mặt hàng mang tính chất mùa vụ như: xoài, dưa hấu không điều chỉnh được sản lượng phải chịu rớt giá. Hơn nữa, sức mua tại thị trường Trung Quốc vẫn dè dặt.
Một số DN trái cây cũng cho biết, nhiều đối tác tại các tỉnh biên giới Trung Quốc đã bắt đầu đặt trái cây. Tuy nhiên, vì tình hình dịch Covid-19 vẫn diễn biến phức tạp nên hoạt động thông quan vẫn rất chậm chạp, DN chưa dám đẩy mạnh XK và đang “ôm hàng” với số lượng lớn.
Các chuyên gia trong ngành cho rằng thị trường Trung Quốc trầm lắng, đây là giai đoạn để ngành trái cây tìm cách đẩy mạnh XK chính ngạch qua Trung Quốc và tái cơ cấu lại sản xuất. Cục Xuất nhập khẩu khuyến nghị, các DN nên đẩy mạnh nghiên cứu, ứng dụng công nghệ để đa dạng sản phẩm chế biến từ trái cây. Vừa qua, chủng loại sản phẩm rau quả chế biến XK trong hai tháng đầu năm 2020 của Việt Nam đạt 94,8 triệu USD, tăng 24,2% so cùng kỳ năm 2019. Chủng loại sản phẩm chế biến XK sang các thị trường chính vẫn tăng như: Trung Quốc đạt 17 triệu USD, tăng 24,5%; Hàn Quốc đạt 14 triệu USD, tăng 3,1%; Nhật Bản đạt 8,9 triệu USD, tăng 3,1%; Mỹ đạt 7,9 triệu USD, tăng 16,7%. Trong bối cảnh dịch Covid-19 bùng phát mạnh tại các thị trường lớn như: Mỹ, EU, Nhật Bản... nhu cầu đối với sản phẩm chế biến dự báo tiếp tục tăng.
Phó Cục trưởng Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn - NN&PTNT) Nguyễn Quý Dương cho rằng, đây là thời điểm để rà soát những diện tích đã cấp mã số vùng trồng, đẩy mạnh tiến hành sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, cấp chứng nhận VietGAP. Thí dụ, với mặt hàng quả vải, dù phía Trung Quốc chưa yêu cầu nhưng khi sang Việt Nam, vùng trồng nào được cấp mã số đi các nước phát triển, vùng nào sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP thì phía Trung Quốc nhanh chóng đặt mua, giá khá cạnh tranh. Vì vậy, Việt Nam nên chủ động trước, tổ chức sản xuất, đánh giá, hướng dẫn bà con sản xuất, cấp chứng nhận VietGAP, chờ thị trường Trung Quốc phục hồi hoàn toàn.
Đơn cử tại Bắc Giang, “thủ phủ” vải thiều, ông Lại Thanh Sơn, Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh cho biết, để tìm các giải pháp và phương án triển khai kế hoạch sản xuất gắn với tiêu thụ sản phẩm quả vải thiều tươi XK sang thị trường các nước năm 2020, cần tổ chức các hoạt động xúc tiến thương mại bảo đảm phù hợp trong điều kiện thực tế hiện nay. Thị trường trong nước và thị trường Trung Quốc vẫn được xác định là thị trường chính. Chú trọng đưa vải thiều vào hệ thống siêu thị trong nước. Chủ động liên hệ sớm hơn với các đầu mối để có phương án tiêu thụ phù hợp. Trong trường hợp bất lợi, cần có các phương án ứng phó, hướng dẫn, cảnh báo người dân tránh tình trạng bán đổ, bán tháo gây thiệt hại lớn cho người dân, thay vào đó áp dụng các phương pháp chế biến, bảo quản. Ngoài ra, sẽ tiến hành xúc tiến thương mại qua trực tuyến, kết hợp quảng bá về vải thiều bằng nhiều hình thức ứng dụng công nghệ thông tin nhằm tăng tính hiệu quả trong quảng bá.
Về vấn đề này, ông Kyle Kelhofer, Giám đốc Quốc gia của IFC (thành viên của Nhóm Ngân hàng Thế giới) tại Việt Nam cho rằng, việc chủ động tiếp cận các thị trường mới và đa dạng sẽ giúp tăng doanh thu XK nông sản Việt và mở rộng sản xuất, bảo vệ việc làm và sinh kế cho hàng triệu công nhân và nông dân. Từ đó, xây dựng một ngành nông nghiệp bền vững theo định hướng XK và có giá trị gia tăng cao hơn.