Mới đây, Hội đồng nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh biểu quyết thông qua và ban hành Nghị quyết số 32/2025/NQ-HĐND quy định về chính sách khen thưởng, hỗ trợ đối với tập thể, cá nhân thực hiện tốt công tác dân số trên địa bàn sau sáp nhập; trong đó phụ nữ sinh đủ 2 con trước 35 tuổi được hỗ trợ một lần bằng tiền là 5 triệu đồng, có hiệu lực từ ngày 1/9/2025. Với chính sách mới này, Thành phố Hồ Chí Minh là địa phương có mức khuyến sinh và hỗ trợ cho thai phụ lớn nhất trong các tỉnh, thành phố cả nước cho đến nay.

Giải quyết bài toán thách thức kép

Chị M.T. 29 tuổi, ngụ ở phường Tân Tạo (Thành phố Hồ Chí Minh) cho biết, sắp sinh con thứ hai vào cuối năm nay. Chị chia sẻ rằng, rất vui mừng khi nghe tin thành phố sẽ hỗ trợ 5 triệu đồng cho phụ nữ sinh đủ hai con trước tuổi 35. “Số tiền 5 triệu đồng không phải lớn với nhiều người, nhưng với gia đình làm công nhân như tôi, và trong bối cảnh chi phí sinh hoạt đắt đỏ thì đó quả là món quà tinh thần ý nghĩa”, chị bộc bạch.

Đại diện Ban Văn hóa Xã hội, Hội đồng nhân dân thành phố Hồ Chí Minh cho biết, khoản hỗ trợ này đã tăng 2 triệu đồng/phụ nữ so với quy định hiện hành (3 triệu đồng/phụ nữ).

Ông Phạm Chánh Trung, Chi cục trưởng Chi cục Dân số Thành phố Hồ Chí Minh chia sẻ, tỷ suất sinh của thành phố hiện là 1,43 con/phụ nữ. Việc tăng mức hỗ trợ cho phụ nữ sinh đủ hai con trước 35 tuổi một lần nữa thể hiện sự quyết liệt trong việc thực hiện các giải pháp nhằm tháo gỡ thách thức kép của thành phố trong bối cảnh tốc độ già hóa dân số ngày càng nhanh trong khi mức sinh rất thấp.

Ông Trung nhìn nhận, mức sinh thấp tại các đô thị lớn như Thành phố Hồ Chí Minh bắt nguồn từ những yếu tố kinh tế-xã hội rộng hơn, như: chi phí nuôi con cao, áp lực công việc, nhà ở, học hành của con cái, bất bình đẳng giới trong chăm sóc gia đình, sự lo lắng về môi trường và chất lượng cuộc sống. Nếu không giải quyết những vấn đề gốc rễ này, việc hỗ trợ khuyến sinh khó có thể thực hiện được. “Chúng ta phải thẳng thắn rằng, để một cặp vợ chồng có thể sinh đủ hai phải tùy vào nhiều yếu tố từ tài chính cho đến việc đạt được sự an tâm cho môi trường phát triển của con cái và những cơ hội phát triển bản thân của cặp vợ chồng. Chính sách hỗ trợ mới này là một phần trong nhóm giải pháp toàn diện đang được đẩy mạnh trong giai đoạn hiện nay và tương lai”, ông Trung nói.

Đồng bộ gói giải pháp đi đôi với trao quyền cho địa phương

Theo kịch bản mức sinh tiếp tục giảm được Bộ Y tế đưa ra, đến năm 2039 Việt Nam sẽ kết thúc thời kỳ dân số vàng, năm 2042 quy mô dân số trong độ tuổi lao động đạt đỉnh và sau năm 2054 dân số sẽ bắt đầu tăng trưởng âm. Hệ lụy của mức sinh thấp kéo dài sẽ dẫn đến thiếu hụt lực lượng lao động, suy giảm quy mô dân số, đẩy nhanh già hóa dân số, tác động tiêu cực đến phát triển kinh tế-xã hội.

GS,TS Giang Thanh Long, Giảng viên cao cấp Trường Kinh tế và Quản lý công (Đại học Kinh tế Quốc dân), đánh giá mức sinh thấp là xu hướng chung và có nhiều nguyên nhân: Yếu tố công việc, định dạng nghề nghiệp, đặc biệt với phụ nữ - người quyết định việc sinh nở, có thay đổi lớn. Họ đối mặt với thực tế, cần thời gian làm việc và đào tạo dài hơn để bảo đảm sự nghiệp, trong khi việc chăm sóc con cái lại tốn nhiều thời gian, tiền bạc, nên quyết định kết hôn và sinh con muộn. Cũng giống như Hàn Quốc, Trung Quốc, người trẻ Việt Nam đang rơi vào “thế hệ bánh kẹp” - vừa phải chăm sóc bố mẹ già và chăm con nhỏ.

Để đạt được mục tiêu duy trì mức sinh thay thế và cải thiện nguồn nhân lực, Bộ Y tế trong quá trình xây dựng Luật Dân số, dự kiến trình Quốc hội vào tháng 10/2025 đã đề xuất nhiều giải pháp. Đồng thời xây dựng Chương trình mục tiêu quốc gia về dân số và phát triển giai đoạn 2026-2030, với mục tiêu bảo đảm an sinh và sức khỏe cho mọi người dân, lấy con người làm trung tâm của phát triển bền vững.

Cục trưởng Cục Dân số (Bộ Y tế) Lê Thanh Dũng cho biết: Các chính sách như kéo dài thời gian nghỉ thai sản, hỗ trợ chi phí sinh nở bằng tiền mặt hoặc hiện vật, hỗ trợ sinh hoạt phí cho trẻ trong những tháng đầu đời, ưu tiên tiếp cận nhà ở xã hội cho gia đình có con nhỏ... đều đang được đề xuất đưa vào Luật Dân số. Những chính sách này được kỳ vọng sẽ góp phần tháo gỡ rào cản tài chính, tâm lý cho các cặp vợ chồng, nhất là ở khu vực đô thị - nơi chi phí nuôi con ngày càng trở thành nỗi lo thường trực. “Đây là những chính sách không chỉ mang tính hỗ trợ xã hội, mà còn được xây dựng trên cơ sở tham khảo kinh nghiệm quốc tế trong ứng phó với tình trạng giảm sinh và già hóa dân số, đồng thời thể chế hóa Kết luận số 149-KL/TW ngày 10/4/2025 của Bộ Chính trị về đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết số 21-NQ/TW (ngày 25/10/2017) của Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về công tác dân số trong tình mới”, ông Dũng nói.

Ông Lê Thanh Dũng khẳng định, ngoài các chính sách khuyến sinh, dự thảo Luật Dân số cũng đề xuất trao thêm quyền cho chính quyền các tỉnh, thành phố có mức sinh thấp. Theo đó, địa phương có thể quyết định bổ sung các biện pháp riêng, phù hợp với đặc điểm dân cư và năng lực tài chính để duy trì mức sinh thay thế.

Theo các chuyên gia, các biện pháp khuyến sinh cần triển khai đồng bộ từ giáo dục, y tế, truyền thông và hỗ trợ tài chính, đặt trong bối cảnh kinh tế-xã hội đô thị hiện đại, từng địa phương và phù hợp với nhu cầu thực tế của người dân. Cụ thể như, việc xây dựng chiến lược phát triển giáo dục mầm non, giáo dục tiểu học, đa dạng hóa loại hình chăm sóc trẻ dưới 6 tuổi, tạo không gian xã hội an toàn và lành mạnh. Bên cạnh đó, xây dựng cơ chế, chính sách hướng đến miễn giảm thời gian và chế độ làm việc hợp lý đối với lao động mang thai, chăm sóc con nhỏ, nhất là những người sinh con thứ hai trở lên.

Thêm nữa, các cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp cần cởi mở hơn với người trẻ bằng cách giảm áp lực, kiến tạo những điều kiện tốt nhất giúp người trẻ có thời gian thiết lập kế hoạch hôn nhân và kết hôn sớm.

An Hà - Lê Nguyễn