Minh chứng cho những bất cập còn tồn tại lâu nay trong cấp phép xây dựng, ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản Thành phố Hồ Chí Minh, chỉ ra thực tế, nhiều công trình chuyên ngành sau khi được phê duyệt thiết kế vẫn phải xin giấy phép xây dựng. Thậm chí, có dự án được phê duyệt quy hoạch 1/500 nhưng mỗi khi thi công hồ cảnh quan, đường giao thông trong dự án lại phải xin phép xây dựng. Những bất cập này gây lãng phí nguồn lực của doanh nghiệp, và rộng hơn làm giảm cơ hội thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội của các địa phương.
Thiếu quy hoạch chi tiết 1/500
Theo Công điện số 78/CĐ-TTg ngày 29/5/2025, về tập trung cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục hành chính lĩnh vực xây dựng, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo rất rõ việc cắt giảm thủ tục cấp giấy phép xây dựng đối với các công trình thuộc dự án đầu tư xây dựng đã có quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500 hoặc các công trình thuộc khu vực đã phê duyệt thiết kế đô thị. Theo đó, Bộ Xây dựng tập trung thực hiện: Cắt giảm đối tượng phải thực hiện thủ tục thẩm định dự án, thiết kế tại cơ quan chuyên môn về xây dựng; rà soát, bổ sung đầy đủ các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật cần thiết trong lĩnh vực xây dựng, nhất là quy chuẩn về quy hoạch xây dựng, bảo đảm thuận lợi cho các hoạt động đầu tư xây dựng; bãi bỏ, sửa đổi các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật không còn phù hợp, gây lãng phí trong đầu tư các công trình xây dựng; tiếp tục nghiên cứu phân cấp triệt để thẩm quyền giải quyết các thủ tục hành chính về thẩm định dự án, thiết kế, cấp giấy phép xây dựng, kiểm tra công tác nghiệm thu, phù hợp với việc sắp xếp đơn vị hành chính và thực hiện mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp.
Công điện khiến người dân phấn khởi, bởi lâu nay việc xin cấp phép xây dựng tốn nhiều thời gian, chi phí, thậm chí tiềm ẩn nguy cơ tiêu cực. Ông Nguyễn Văn Tỉnh, người dân phường Hoàng Mai (Hà Nội) cho rằng, đây là chính sách thiết thực trong xây dựng nền hành chính phục vụ, giảm thiểu tình trạng tiêu cực, nhũng nhiễu người dân.
Ủng hộ việc cắt giảm giấy phép xây dựng, nhất là đối với công trình nhà ở riêng lẻ, KTS Trần Ngọc Chính, Chủ tịch Hội Quy hoạch và Phát triển đô thị Việt Nam, cho rằng, quyết định cắt giảm các thủ tục cấp phép xây dựng phù hợp yêu cầu thực tế. Tuy nhiên, người dân vẫn phải báo cáo chính quyền, còn chính quyền địa phương phải có trách nhiệm giám sát việc tuân thủ xây dựng đúng quy định.
Vấn đề vướng mắc lớn nhất hiện nay ở các đô thị là thiếu quy hoạch chi tiết 1/500. Tại Thành phố Hồ Chí Minh từng có phường thí điểm miễn thủ tục giấy phép xây dựng, nhưng do chưa làm tốt quy hoạch chi tiết 1/500 nên không thành công”.
Ông Lê Hoàng Châu Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản Thành phố Hồ Chí Minh
Kiểm soát thông qua hậu kiểm và chế tài nghiêm minh
Vấn đề được quan tâm hiện nay, đó là miễn thủ tục cấp giấy phép đối với công trình đủ điều kiện có dẫn đến tình trạng xây dựng lộn xộn, đặt gánh nặng cho công tác hậu kiểm?
Theo KTS Phạm Thanh Tùng, Chánh Văn phòng Hội Kiến trúc sư Việt Nam, việc bỏ thủ tục xin phép không có nghĩa là sẽ buông lỏng quản lý. Các cơ quan chức năng sẽ có quy chế quản lý kiến trúc đô thị chặt chẽ thông qua bản thiết kế đô thị. Văn bản này quy định rất rõ về chiều cao công trình, khoảng lùi, độ cao của nền… Người dân chỉ được xây dựng trong khuôn khổ đó. KTS Tùng cũng chỉ ra, những năm qua, ở nhiều đô thị, tình trạng lấn chiếm đất công, xây dựng trái phép xảy ra tràn lan. Nhiều công trình có giấy phép xây dựng, nhưng không ít bản vẽ chỉ mang tính đối phó, làm cho có để hợp thức hóa thủ tục, trong khi xây dựng lại sai so giấy phép. Trong quá trình vận hành mô hình chính quyền 2 cấp, đòi hỏi cán bộ phải trách nhiệm hơn, chuyển đổi hệ thống quản trị theo hướng phục vụ nhân dân, giảm thủ tục rườm rà song vẫn phải quản lý tốt về trật tự xây dựng.
Tại Hà Nội, do địa phương chưa có quy hoạch chi tiết, nên các xã, phường sẽ phải tiếp tục kiểm soát chặt chẽ, tránh tình trạng lấn chiếm đất công, xây dựng công trình trái phép trên đất nông nghiệp… Ông Tạ Hữu Thọ, Bí thư Đảng ủy xã Thượng Phúc, chia sẻ: Tình trạng vi phạm pháp luật về đất đai, trật tự xây dựng, môi trường trước ngày 1/7/2025 còn diễn biến phức tạp. Bởi thế, chúng tôi yêu cầu quán triệt, tuyên truyền đến cán bộ, đảng viên và nhân dân thực hiện nghiêm túc, có hiệu quả quy định về quản lý đất đai, trật tự xây dựng, môi trường. Chúng tôi đã thành lập Ban Chỉ đạo công tác lãnh đạo, chỉ đạo, đôn đốc, kiểm tra, giải quyết triệt để, xử lý nghiêm các vi phạm về quản lý sử dụng đất đai, trật tự xây dựng, thủy lợi, môi trường trên địa bàn xã. “Trước hết phải tập trung xử lý dứt điểm các trường hợp vi phạm cũ, không để xảy ra vi phạm mới. Địa phương cũng sẽ xử lý nghiêm cán bộ, công chức lơ là, thiếu trách nhiệm, không hoàn thành nhiệm vụ chuyên môn được phân công phụ trách”, ông Thọ nêu quan điểm.
Còn theo ông Nguyễn Văn Lăng, Phó trưởng Phòng Kinh tế xã Thanh Trì, kể cả khi có quy hoạch chi tiết 1/500, miễn giấy phép thì vẫn cần những quy định để làm căn cứ cho cán bộ phụ trách thực hiện, nếu chủ công trình vi phạm thì xử lý. “Cần sớm có hướng dẫn để các xã, phường triển khai đạt hiệu quả cao. Khi có hướng dẫn, các xã, phường sẽ công khai trên các phương tiện truyền thông để người dân nắm được”, ông Lăng kiến nghị.
Muốn “phủ sóng” quyết định miễn giấy phép xây dựng, phải “phủ sóng” quy hoạch 1/500 và thiết kế đô thị, đồng thời phải công khai các bản quy hoạch, để người dân biết và thực hiện. Cùng với đó, các địa phương phải thực hiện tốt công tác hậu kiểm, tránh việc miễn giấy phép lại có thể dẫn đến tình trạng “băm nát” đô thị.