Báo động “làn sóng” rút BHXH một lần
Chỉ trong hai tuần đầu tháng 4/2022, báo chí phản ánh rất nhiều về hiện tượng người lao động, đặc biệt ở khu vực phía nam, chen nhau đi làm thủ tục nhận BHXH một lần. Theo đó, từ đầu tháng đến nay, tại các đơn vị BHXH ở TP Hồ Chí Minh như TP Thủ Đức, quận 12, quận Bình Tân; các huyện Hóc Môn, Củ Chi, Bình Chánh đều xảy ra tình trạng quá tải vì nhu cầu rút BHXH một lần tăng đột biến. Nhiều người lao động cho biết, họ phải đi từ sớm để xếp hàng làm thủ tục.
Theo thống kê của BHXH Việt Nam, từ năm 2016 đến 2020 có hơn 3,7 triệu người chọn hưởng chính sách BHXH một lần, trung bình gần 750.000 người mỗi năm. Điều này có nghĩa là cứ hai người tham gia mới thì có một người rời hệ thống. Đáng lưu ý, chỉ trong hai năm 2020 và 2021, do ảnh hưởng của dịch Covid-19, tình trạng này trở nên nghiêm trọng hơn khi mỗi năm có tới hơn 860.000 lao động rút BHXH một lần.
Tại một số tỉnh, thành phố có tỷ lệ thâm dụng lao động cao, số lượng người lao động tạm dừng đóng BHXH để hưởng một lần có biểu hiện tăng đột biến. Theo số liệu từ BHXH TP Hồ Chí Minh, ba tháng đầu năm 2022, có tới 37.000 người nhận BHXH một lần, tăng 19% so cùng kỳ năm 2021. Trung bình mỗi tháng tại địa phương này có hơn 12.000 người lao động rời khỏi hệ thống BHXH. Điều tương tự cũng xảy ra tại Long An, chỉ trong hai tháng đầu năm, toàn tỉnh đã giải quyết tới hơn 3.800 hồ sơ nhận BHXH 1 lần.
Hiện tượng người lao động ồ ạt rút BHXH một lần làm dấy lên lo ngại về việc quyền lợi của chính họ khi hết tuổi lao động bị ảnh hưởng và đe dọa đến tính bền vững của quỹ BHXH, vốn là một trụ cột của chính sách an sinh xã hội. Điều này thì người lao động nào cũng biết, song họ đều có lý do để giải thích cho hành động của mình.
Trao đổi ý kiến với PV báo Thời Nay, chị Bùi Thị Ngọc, công nhân may ở TP Thái Nguyên cho biết, sau 11 năm tham gia BHXH, chị quyết định nghỉ việc và rút BHXH một lần để lấy vốn mở sạp hàng tạp hóa kinh doanh tự do. “Tôi đã cân nhắc rất nhiều về việc đóng tiếp BHXH hay không. Nếu đóng tiếp thì phải tự đóng với tỷ lệ 22% trong 9 năm nữa, đối với tôi là quá dài và quá nhiều. Ngoài ra, do khó khăn trước mắt là cần vốn làm ăn nên tôi dừng đóng, mặc dù biết sẽ thiệt thòi”, chị Ngọc nói.
Còn anh Nguyễn Khang, nhân viên giao hàng của một công ty chuyển phát nhanh tư nhân ở Hà Nội thì chia sẻ, do làm việc trong công ty tư nhân có biến động nhân sự liên tục nên công ty không đóng BHXH cho tất cả nhân viên, một số người được trả thẳng vào thu nhập hằng tháng. Mãi đến ngoài 40 tuổi anh mới tham gia BHXH, đến nay đã đóng được 10 năm.
Gần đây do ảnh hưởng của dịch bệnh, công việc bị gián đoạn, thu nhập giảm sút, nghe người thân tư vấn là có đóng tiếp cũng không đủ 20 năm để được hưởng lương hưu nên anh quyết định rút BHXH một lần, thêm tiền vốn mua ô-tô chạy taxi công nghệ. “Giá chỉ cần đóng 4-5 năm nữa là được hưởng lương hưu thì có lẽ tôi sẽ cố gắng đóng tiếp”, anh Khang nói.
Chúng ta đều biết, khi quyết định hưởng BHXH một lần, người lao động đối diện với rất nhiều thiệt thòi. Thiệt thòi đầu tiên là khi về già, hết tuổi lao động, họ sẽ không được hưởng lương hưu và thẻ bảo hiểm y tế miễn phí. Khoản tiền đóng vào quỹ BHXH không cố định mà sẽ được cộng dồn, được điều chỉnh theo thời giá và trở thành khoản trợ cấp mai táng khi người lao động mất đi và trợ cấp tuất cho thân nhân.
Đó là chưa kể, mức đóng của mỗi người vào các quỹ của BHXH trong một năm tương đương 2,64 tháng lương nhưng khi quyết định nhận BHXH một lần, họ chỉ được tính cho mỗi năm đóng BHXH là 1,5-2 tháng lương bình quân đã đóng. Sau này khi muốn tham gia BHXH, họ phải đóng lại từ đầu chứ không được cộng dồn thời gian đã đóng trước đó.
Tuy vậy, theo quan điểm của bà Phạm Thị Minh Hiền, Phó Giám đốc Sở Lao động-Thương binh và Xã hội (LĐ-TB&XH) tỉnh Phú Yên, Ủy viên Ủy ban Các vấn đề xã hội của Quốc hội khóa XIV, về lâu dài, xét ở góc độ an toàn, chúng ta khuyến nghị người lao động cân nhắc bảo lưu việc đóng BHXH khi tạm ngừng việc và duy trì đóng khi có việc làm mới. Tuy nhiên, việc người lao động rút BHXH một lần để giải quyết vấn đề sinh kế trước mắt là một nhu cầu thực tế của họ. “Nếu cơ quan quản lý chỉ khuyến nghị mà không đưa ra các chính sách an sinh khác để giúp họ mau chóng ổn định cuộc sống, tạo công ăn việc làm, có thu nhập để duy trì việc đóng BHXH thì rất khó”, bà Hiền nhận định.
Giảm thời gian đóng BHXH nhưng lương hưu phải đủ sống
Tại kỳ họp thứ hai Quốc hội khóa XV vào tháng 10/2021, trong khi thảo luận về Luật BHXH (sửa đổi) dự kiến trình Quốc hội xem xét cho ý kiến lần đầu tại kỳ họp tháng 12/2022 của Quốc hội khóa XV, thông qua tại kỳ họp tháng 5/2023 và có hiệu lực từ ngày 1/1/2024, nhiều đại biểu Quốc hội đã đề xuất rút ngắn thời gian đóng BHXH từ 20 năm xuống còn 15 năm do thời gian đóng quá dài nhưng chế độ hưởng còn hạn chế.
Tại phiên giải trình chiều 27/10/2021, Bộ trưởng LĐ-TB&XH Đào Ngọc Dung thông tin, Luật BHXH (sửa đổi) được xây dựng trên cơ sở thể chế hóa Nghị quyết 28-NQ/TW ngày 23/5/2018 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về cải cách chính sách BHXH, hướng tới mục tiêu BHXH toàn dân và bảo đảm ngày càng tốt hơn quyền lợi của người tham gia BHXH. Chủ trương của Bộ LĐ-TB&XH là phát triển hệ thống BHXH đa tầng, sửa đổi thời gian giảm đóng BHXH mức tối thiểu từ 20 năm xuống 15 năm, tiến tới 10 năm,… đồng thời nhấn mạnh phải bảo đảm nguyên tắc đóng - hưởng công bằng, bình đẳng, từ đó xây dựng chính sách BHXH hấp dẫn để người lao động tham gia.
Theo ông Lê Đình Quảng, Phó trưởng Ban Quan hệ lao động, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, việc người lao động rút BHXH một lần tăng đột biến bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân là thời gian đóng quá dài. Luật BHXH hiện nay yêu cầu người lao động muốn hưởng chế độ hưu trí phải có ít nhất 20 năm đóng BHXH và bảo đảm tuổi đời theo quy định. Trong khi đó, tuổi đời của số đông người lao động khi nghỉ việc còn trẻ. Họ không thể chờ đợi đóng đủ 20 năm để được hưởng chế độ hưu trí. Nhiều người khi tham gia thị trường lao động muộn thì cũng không đủ thời gian đóng để được hưởng lương hưu nên họ muốn rút một lần.
“Thu nhập của người lao động bây giờ quá thấp, chế độ BHXH chưa thật thu hút. Muốn giảm thời gian đóng BHXH nhưng vẫn phải bảo đảm quỹ lương hưu cho người lao động thì phải áp dụng nhiều biện pháp đồng bộ chứ giảm thời gian đóng đồng thời giảm tỷ lệ hưởng thì sẽ ảnh hưởng rất lớn đến an sinh xã hội”, ông Lê Đình Quảng nhận định.
Bà Phạm Thị Minh Hiền chia sẻ thêm, không ít người lao động nghĩ rằng nếu bảo lưu tiền BHXH đến khi về hưu nhận thì cũng không đáng là bao, thực tế thì lương hưu ở thời điểm hiện tại cũng không đủ sống khi vật giá ngày càng leo thang, đồng tiền thì ngày càng mất giá.
Bởi vậy, theo bà Hiền, trong khi khuyến nghị người lao động cân nhắc việc bảo lưu và duy trì đóng BHXH, cơ quan quản lý cần cung cấp chính sách hỗ trợ khác như giảm thời gian đóng BHXH, tạo điều kiện thuận lợi để người dân được tiếp cận nguồn vốn vay, giúp họ sớm ổn định cuộc sống.
Đại biểu QH Phạm Văn Hòa (đoàn Đồng Tháp) nêu quan điểm, hiện nay một số người dân, đặc biệt công nhân không mặn mà với BHXH, họ rút BHXH một lần vì nghĩ đến lợi ích trước mắt. Họ cho rằng thời gian đóng BHXH hiện nay quá dài chưa tương xứng với mức hưởng. Có người làm 10-15 năm thậm chí 19 năm cũng không được hưởng BHXH.
Theo ông Hòa, việc người lao động muốn hưởng lợi nhiều nhưng đóng BHXH ít là một bài toán khó. Đóng BHXH phần lớn do chủ lao động đóng, người lao động chỉ phải đóng một phần rất nhỏ so với thu nhập. Nếu muốn chủ sử dụng lao động đóng tăng lên thì người lao động cũng phải đóng cao lên tương ứng theo tỷ lệ, như vậy chưa chắc người lao động đã đồng tình. Để giải quyết vấn đề này thì chủ sử dụng lao động và người lao động phải có sự thỏa thuận đi đến thống nhất sao cho hài hòa lợi ích hai bên.
“Tôi đồng tình với chủ trương của Bộ trưởng LĐ-TB&XH về việc rút ngắn thời gian đóng BHXH xuống 15 năm. Tại kỳ họp Quốc hội sắp tới khi bàn bạc Luật BHXH (sửa đổi), tôi sẽ có ý kiến cụ thể trên cơ thể cân nhắc các điều kiện hiện tại để làm sao BHXH có cơ chế chính sách đặc thù, thông thoáng hơn, bảo đảm quyền lợi cho người lao động và sự ổn định bền vững của chính sách BHXH nói chung”, ông Hòa đánh giá.
Vị đại biểu QH cũng chia sẻ thêm, để tăng tính thu hút người lao động, BHXH Việt Nam cần cân nhắc để tăng hiệu quả sử dụng quỹ BHXH, tạo ra nhiều lợi nhuận từ tiền nhàn rỗi hơn. “Nếu đồng tiền thu về mà để trong két hoặc đầu tư hiệu quả thấp thì không mang lại lợi ích cho cả cơ quan BHXH lẫn người tham gia. BHXH Việt Nam cần tham khảo cách quản lý quỹ của các công ty bảo hiểm nước ngoài, thí dụ có thể sử dụng tiền đó để mua bán bảo hiểm, như bảo hiểm nhân thọ…”, ông Hòa gợi ý.