Về quê. Bao giờ tôi cũng dừng chân ở cổng làng. Ngắm con đường lên huyện. Tôi nhớ lời bố nói, xưa còn có cánh cổng làng, dân dắt trâu ra đồng chỉ đi cửa nhỏ hai bên. Cổng giữa chỉ mở khi có lễ hội hay đón quan khách. Làng nào cũng có hai cổng. Đầu làng và cuối làng. Cổng cuối làng cho người đi, mỗi khi có đám ma, hay chạy giặc càn. Khi ấy kẻng khua lên. Cổng đầu làng đóng chặt…
Đó là ngôi làng của những gia đình không cùng dòng tộc. Họ từng là những phận đời không thể nghèo khó hơn trôi về đây vào những thời khắc khác nhau. Mới đấy mà cũng đã gần 60 năm rồi. Nương dâu bãi bể… Ngày trở lại, đi trên những con đường bê-tông, trong ánh điện sáng đêm của xóm mạc được chia ô như phường như phố, bỗng muốn gọi tên những người đầu tiên về đây lập ấp…
Sâm Ngọc Linh là bảo vật thiên nhiên ban tặng cho Quảng Nam và Kon Tum. Nhưng giá trị ấy trở nên mong manh do “cơn bão” hàng giả tràn về khi có những loại “đội lốt” sâm Ngọc Linh bị “thổi” giá lên hàng trăm triệu đồng/kg… Tháng 9-2018, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đặt trọng tâm đưa “quốc bảo sâm Ngọc Linh thành quốc kế dân sinh”. Đây là tín hiệu vui, cũng là thách thức trong việc bảo tồn nguồn gen quý.
Khi hương rừng dậy lá cũng là thời khắc như hàng trăm năm qua, đồng bào Cà Tu trên dãy Trường Sơn lại sắm cho gia đình một mâm cơm tươm tất mừng năm mới. Với đồng bào Cà Tu xã miền núi huyện Hòa Vang, TP Đà Nẵng, đón Tết về còn kèm thêm một ché rượu cần Phú Túc.
Trên đại ngàn Tây Nguyên, những dãy núi lượn qua mỗi tộc người được gọi tên riêng theo ngữ hệ bản địa. Núi vờn nhau nhấp nhô như sóng xuôi dần về duyên hải. Cứ hình dung, đỉnh ở miền cao mà chân núi tận đồng bằng. Dõi mắt theo sơn dã mờ dần mà liên tưởng về biến động tạo nên cơ duyên lạ lẫm. Có sự gắn bó mật thiết nào đó của đại dương xa xôi với cư dân xứ rừng? Ngày cuối năm, tôi lang thang qua miền đất của người Chu Ru để tìm thêm đôi điều, hòng soi dần những bóng mờ trên hành trình di trú của một tộc người…
Mỗi khi tiếng đàn tính hòa cùng điệu hát then với âm thanh réo rắt, ngọt ngào, ấm nồng, da diết cất lên giữa núi rừng Tây Nguyên, những bước chân của người Tày, Nùng, Kinh, Ê Đê, Mơ Nông… lại rầm rập thêm xích về gần nhau.
“Dân ta phải biết sử ta”, chính là mục đích ra đời dự án “Việt sử kiêu hùng”, sự kết hợp của tình yêu và sức sáng tạo nghệ thuật của những người trẻ dành cho lịch sử nước nhà.
